Η Θ Ε Ω Ρ Ι Α
«Σερφάροντας στην ένταση»
«Σερφάροντας στην ένταση» είναι μια έκφραση που μου αρέσει να χρησιμοποιώ για να περιγράψω την ευκαιρία που έχω όταν συναντώ κάποιον που είναι ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ θυμωμένος και αναστατωμένος. Η λέξη «σερφάρισμα» με βοηθάει να θυμάμαι ότι ακόμα κι όταν ο θυμός κάποιου είναι πολύς, βαθύς και ορμητικός, δεν χρειάζεται να το βάζω στα πόδια, να παρασύρομαι ή να πνίγομαι μέσα του.
Σερφάροντας
Τα κεφάλαια 32, «Άλλο ερέθισμα, άλλο αιτία» και 34, «Από την ευθύνη στην ανταπόκριση», βασίζονται και τα δύο στην ιδέα ότι δεν είναι συγκεκριμένες δράσεις αυτό που βρίσκεται στη βάση του θυμού, αλλά οι ανάγκες και οι σκέψεις μας. Όταν θυμάμαι ότι τόσο οι επικρίσεις όσο και ο θυμός του άλλου περιγράφουν ανάγκες του που δεν ικανοποιούνται (και όχι εμένα), είμαι σε θέση να επικοινωνήσω πιο συμπονετικά με το άτομο που βιώνει θυμό.
Κάνοντας επαφή
Όταν κάποιος βιώνει υψηλά επίπεδα θυμού, μπορεί να μην μας είναι ξεκάθαρο πώς να τον προσεγγίσουμε. Αυτή η πράξη της δημιουργίας επαφής περιλαμβάνει δύο μέρη:
Μέρος Πρώτο – Προετοιμασία
Προειδοποίηση: Όλες οι πράξεις βίας ξεκινούν από το μυαλό. Έτσι, μέρος του τρόπου διαχείρισής μου είναι να αφιερώνω ένα λεπτό για να εκτιμήσω την κατάσταση: «Αν πλησιάσω αυτό το άτομο, θα είμαι ασφαλής;». Όταν εργάζομαι με αστυνομικούς το τονίζω ιδιαίτερα: είναι ένα κρίσιμο πρώτο βήμα, που για κείνους μπορεί να αποτελέσει θέμα ζωής ή θανάτου. Ο κανόνας για όλους μας (και για εσάς) είναι: πρώτα η ασφάλεια. Για τους αστυνομικούς αυτό σημαίνει ότι είναι απαραίτητο να συνδιαλέγονται προστατευμένοι, ποτέ από ευάλωτο σημείο.
Επομένως, είναι απαραίτητο, πριν κάνετε ή πείτε οτιδήποτε, το επαναλαμβάνω, να βεβαιωθείτε ότι είστε ασφαλείς.
Αν τελικά αποφασίσω να συνδεθώ, η κατάσταση με καλεί να διαχωρίσω («απομπλέξω») τον εαυτό μου από τον θυμό ενός άλλου ατόμου, να καταλάβω ότι «δεν με αφορά» και να είμαι εστιασμένος στην επιθυμία μου να δημιουργήσω σύνδεση. Αυτό απαιτεί κάποια αρκετά γρήγορη ενσυναίσθηση προς τον εαυτό μου. Αν πιστεύω ότι είμαι «υπεύθυνος» για το θυμό αυτού του ατόμου, είναι πιο πιθανό ότι θα προσπαθήσω να υπερασπιστώ τον εαυτό μου ή να τον επικρίνω, χειροτερεύοντας μια ήδη οδυνηρή κατάσταση.
Όταν οι άνθρωποι είναι σε συναισθηματική ένταση, λέξεις όπως «ηρέμησε» ή «σταμάτα» εμφανίζονται συχνά, ιδιαίτερα όταν μιλάμε σε παιδιά ή σε άλλους που έχουμε συνηθίσει να έχουμε εξουσία πάνω τους. Σε ορισμένες σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να καταφέρουμε να σταματήσουμε τη συμπεριφορά τους με αυτές τις λέξεις. Το πιθανότερο είναι ότι θα παραμείνουμε σε κατάσταση αποσύνδεσης, αφού δεν θα έχουμε αντιμετωπίσει την πραγματική αιτία της κατάστασης – τον πόνο τους, τις ανάγκες τους.
Καρέκλες στον αέρα
Φανταστείτε να μπαίνετε σε ένα δωμάτιο και να βλέπετε ένα άτομο να πετάει καρέκλες παντού. Φωνάζετε: «Σταμάτα!» Τι νομίζετε ότι θα συμβεί; Ετοιμαστείτε να σκύψετε.
Αν θέλουμε να συνδεθούμε, το «σερφάρισμα στην ένταση» απαιτεί και αυτο-ενσυναίσθηση και ενσυναίσθηση: προθυμία να καταλάβω ποια είναι τα συναισθήματα και οι ανάγκες μου και ετοιμότητα να μάθω για τα δικά τους.
Μέρος Δεύτερο – Ανεβαίνοντας στο κύμα
Μόλις έρθω σε επαφή με τα συναισθήματα και τις ανάγκες μου και μόλις ξεκαθαρίσω την πρόθεσή μου να συνδεθώ, μπορώ να «ανέβω». Σαν το σερφάρισμα πάνω σε ένα μεγάλο κύμα, η επικοινωνία με κάποιον που είναι θυμωμένος μπορεί να είναι τρομακτική. Αυτό είναι το δύσκολο κομμάτι – να μείνω εστιασμένος στην κατανόηση ότι αυτό το άτομο πονάει, και να ΜΗΝ ακούω τις επικρίσεις του ως «την αλήθεια». Θέλουμε να ανταποκρινόμαστε, όχι να νιώθουμε υπεύθυνοι για τον θυμό του.
Όπως μπορείτε να φανταστείτε, λόγια όπως «Υποθέτω λοιπόν ότι αισθάνεσαι θυμό και χρειάζεσαι υποστήριξη» πιθανόν να μην έχει σημαντικό αποτέλεσμα στη δημιουργία σύνδεσης. Προσέξτε μην εμφανιστούν κι άλλες ιπτάμενες καρέκλες! Σύμφωνα με την εμπειρία μου, οι άνθρωποι που είναι πραγματικά θυμωμένοι συνήθως δεν ενδιαφέρονται να συνδεθούν με τις ανάγκες τους (στην αρχή). Συνήθως θέλουν να ξεσπάσουν – είναι πιθανόν ότι θα θέλουν να μοιραστούν τις επικρίσεις και τα συναισθήματά τους πολύ πριν ενδιαφερθούν να σκεφτούν τις ανάγκες τους. Χρειάζεται να τους «συναντήσουμε εκεί που βρίσκονται».
Ας επιστρέψουμε λοιπόν στο δωμάτιο με τις ιπτάμενες καρέκλες. Φανταστείτε ότι βλέπω αυτό το άτομο να πετάει καρέκλες παντού.
Αυτο-ενσυναίσθηση
«Αισθάνομαι φοβισμένος και ταυτόχρονα θα ήθελα πολύ να δημιουργήσω κάποια αρμονία – θα ήθελα πολύ να μετατοπίσω αυτή την κατάσταση σε κάτι άλλο – σε κάτι που λειτουργεί».
Ενσυναίσθηση
«Γιατί αυτό το άτομο πετάει καρέκλες; Υποθέτω ότι είναι πραγματικά αναστατωμένο και το κάνει για να εκφράσει τον πόνο του, για να δώσει στους ανθρώπους να καταλάβουν ότι είναι αναστατωμένο. Πονάει τόσο πολύ που αυτός είναι ο μόνος τρόπος που μπορεί να σκεφτεί αυτή τη στιγμή».
Τώρα θα μπορούσα να πω (με τόνο που να ταιριάζει με την ένταση της στιγμής): «Πω πω! Κάποιος σε έχει τσαντίσει πολύ!». Θα γίνω στόχος μιας ιπτάμενης καρέκλας; Ίσως. Αν και, σύμφωνα με την εμπειρία μου, οι πιθανότητες είναι ότι δεν θα γίνω. Θα είναι πολύ πιο πιθανό να έχω κάνει «επαφή». Βρίσκομαι ήδη πάνω στο κύμα.
Στο δρόμο προς την ακτή
Από αυτό το σημείο και μετά, όλα έχουν να κάνουν με ενσυναίσθηση. Σύμφωνα με την εμπειρία μου, η διαδρομή από το θυμό προς την σύνδεση γίνεται σε στάδια:
- Επικρίσεις και εκτόνωση
- Συναισθήματα που σχετίζονται με τις επικρίσεις ή τον θυμό, όπως ενοχλημένος, τσαντισμένος, έξαλλος, τα χω πάρει, εξοργισμένος, θυμωμένος
- Επικρίσεις τύπου “θα έπρεπε/δεν θα έπρεπε” (τι θα έπρεπε να γίνει ή τι θα έπρεπε να είχε γίνει)
- Συναισθήματα που δεν σχετίζονται με το θυμό, όπως απογοήτευση, φόβος, θλίψη, σύγχυση
- Ανάγκες (ενέργεια ζωής, αυτό που θα θέλαμε να βιώσουμε)
Αυτό το ταξίδι μπορεί να διαρκέσει μερικά λεπτά, μερικές ώρες ή αρκετές ημέρες. Στην πιο βαθιά εκδήλωσή του μπορεί να διαρκέσει πολλές γενιές.
H ευκαιρία μας
Η έκφραση «σερφάρω πάνω στην ένταση» με βοηθάει να θυμάμαι ότι όλοι μπορούμε να μετακινηθούμε από το θυμό στη σύνδεση· τελικά. Μου θυμίζει επίσης ότι όταν είμαι επικεντρωμένος στην επίγνωση των αναγκών μου, μπορώ να γίνω μια φωνή συμπόνιας στη ζωή μου, για τους άλλους ανθρώπους και για τον κόσμο ολόκληρο. Αυτή είναι η πρόκληση και η ευκαιρία μας.
Σ Τ Η Ν Π Ρ Α Ξ Η
Η κυρία που ουρλιάζει στην εκκλησία
Πριν από μερικά χρόνια, όταν ξεκινούσα ως εκπαιδευτής Συναισθητικής Επικοινωνίας, μου ζητήθηκε να προσφέρω ένα εισαγωγικό σεμινάριο σε μια τοπική εκκλησία της Νέας Υόρκης.
Ήμασταν περίπου 20 άτομα σε κύκλο. Είχα εξηγήσει κάποιες εισαγωγικές έννοιες και οι άνθρωποι στην αίθουσα έκαναν ερωτήσεις που βοηθούσαν την κατανόηση και τη συνοχή μας ως ομάδα. Είχα αρχίσει να χαλαρώνω και να απολαμβάνω τη συγκέντρωσή μας.
Τότε, μια γυναίκα με ρώτησε πώς σχετίζεται η συναισθητική επικοινωνία με τον Χριστιανισμό. Σκέφτηκα ότι αν ανοίγαμε αυτό το θέμα θα μας οδηγούσε σε μεγάλη «παράκαμψη». Ανησύχησα ότι θα μπαίναμε σε μια συζήτηση για τον Χριστιανισμό και θα χάναμε την εστίασή μας στη συναισθητική επικοινωνία.
Είπα: «Ω, αυτό είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο. Φοβάμαι μήπως αν ανοίξουμε αυτή τη συζήτηση αφιερώσουμε τόσο πολύ χρόνο που μπορεί να μην προλάβουμε να ολοκληρώσουμε το εργαστήριο. Ίσως θα ήταν καλύτερο να τελειώσουμε πρώτα την εισαγωγή και να προσεγγίσουμε αυτό το θέμα αργότερα».
Μόλις το είπα, η γυναίκα σηκώθηκε όρθια. Με φωνή που γέμισε το δωμάτιο, ούρλιαξε. «Πώς τολμάς να έρχεσαι στην εκκλησία μου και να μου μιλάς έτσι! Ήρθα σε αυτό το εργαστήριο για να μάθω κάτι και εσύ κάθεσαι εκεί και με αγνοείς; Νομίζεις ότι θα σου περάσει αυτό;»!
Αρχικά, έπρεπε να ξεπεράσω τη έκπληξή μου: είναι δυνατόν ένας τόσο ογκώδης ήχος να βγαίνει από ένα τόσο μικρόσωμο άτομο; Τα αυτιά μου πονούσαν από την ένταση της φωνής της. Στη συνέχεια είδα τον τρόπο που με κοίταζε και εστίασα για μια στιγμή στο να εκτιμήσω την κατάσταση ως προς τη σωματική μου ασφάλεια. Θα μου επιτεθεί; Έψαξα το δωμάτιο για την έξοδο. Αποφάσισα ότι ήμουν ασφαλής.
Αποφάσισα να δώσω τον καλύτερό μου εαυτό. Ήταν μια πραγματική δοκιμασία των ικανοτήτων μου. Η έκφραση «βάπτισμα δια πυρός και σιδήρου» πέρασε από το μυαλό μου σε μια στιγμή ειρωνείας. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, το μυαλό και η καρδιά μου εστίασαν με έναν τρόπο που δεν τον είχα ξαναζήσει. Αυτό που συνέβη μέσα μου έλαβε χώρα σε δευτερόλεπτα, σε κλάσματα του δευτερολέπτου. Αυτό που συνέβη στο δωμάτιο μετά από αυτό διήρκεσε ίσως ένα λεπτό· ένα από τα μεγαλύτερα λεπτά της ζωής μου. Έγινε κάπως έτσι:
Ενσυναίσθηση προς τον εαυτό: οι σκέψεις μου ήταν «Πω πω, φοβάμαι πραγματικά. Ταυτόχρονα παρατηρώ και μια αίσθηση έμπνευσης και αποφασιστικότητας. Φοβάμαι ότι όλη αυτή η συνάντηση θα καταρρεύσει ή ότι μπορεί να πάθω σωματική βλάβη και ότι αυτό θα μπορούσε να είναι το τέλος της εκπαιδευτικής μου καριέρας· ή της μύτης μου όπως την ξέρω. Σκέφτομαι όλες τις επιλογές μου, και αποφασίζω ότι θα επιδιώξω τη σύνδεση· θα φερθώ με συνέπεια προς τις αρχές μου· πάμε!»
Σιωπηλή ενσυναίσθηση: Οι σκέψεις μου: «Κάτι έχει ενεργοποιηθεί σ’ αυτή τη γυναίκα. Δείχνει να έχει κάποιο βαθύ πόνο και να χρειάζεται κάτι… Τι μπορεί να είναι αυτό; Σεβασμός; Ανάγκη για φροντίδα; Να την λαμβάνουν υπόψη; Να νιώσει επαρκής;»
Μίλησα: «Δηλαδή, θα θέλατε να βιώσετε περισσότερη φροντίδα;» Εκείνη απάντησε: “Μη μου τα γυρίζεις! Απάντησε στην ερώτησή μου! Ποιος νομίζεις ότι είσαι;!!!»
Η σκέψη μου: «Ουάου, αυτό δεν έπιασε».
Ένιωσα σαν πυγμάχος, στριμωγμένος στη γωνιά μου. ΕΝΤΑΞΕΙ. Σκούπισε το αίμα και βγες πάλι έξω! Ντινγκ ντινγκ!
Προσπάθησα ξανά, αυτή τη φορά υψώνοντας τη φωνή μου. «Ώστε νομίζεις ότι σε κοροϊδεύω! Και θέλεις απαντήσεις!»
«Ναι!!!»
«Και θα ήθελες να σε σεβαστώ και να σε λάβω υπόψη!» Συνειδητοποίησα ότι φώναζα, ματσάροντας την έντασή της. Ήμουν «μαζί» της, ούτε χιούμορ έκανα, ούτε την ανέλυα.
«Ναι!» Η ένταση της φωνής της μειωνόταν. Είχαμε αρχίσει να συνδεόμαστε.
«Και όταν είπα ότι θέλω να το αντιμετωπίσω αργότερα, αυτό σε απογοήτευσε». Και της δικής μου φωνής η ένταση είχε μειωθεί.
«Ναι.» Τώρα συζητούσαμε, δεν φωνάζαμε.
«Νομίζω ότι καταλαβαίνω. Σ’ ευχαριστώ που το μοιράστηκες μαζί μου». Έκανα μια παύση, αφήνοντας τη σύνδεση μεταξύ μας να εδραιωθεί πριν μιλήσω ξανά.«Θα ήθελα να σου ζητήσω να προσπαθήσεις να καταλάβεις ότι θέλω πραγματικά να δουλέψουμε μαζί και ότι αυτή τη στιγμή είμαι σε σύγκρουση. Θέλω πολύ αυτό το εργαστήριο να κυλήσει ομαλά, και τώρα φοβάμαι πραγματικά ότι ίσως να μη γίνεται.»
Το βλέμμα της άλλαξε σε κάτι που έμοιαζε με βλέμμα κατανόησης, συμπόνιας, ίσως με μια δόση αμηχανίας. Με ένα νεύμα, μίλησε. «ΕΝΤΑΞΕΙ.» Κάθισε.
«Σ’ ευχαριστώ».
Ολοκληρώσαμε το εργαστήριο. Πήγε πολύ καλά. Καθώς η συνάντηση τελείωνε και μιλούσαμε για τον χρόνο που περάσαμε μαζί, ήταν σαφές ότι πολλοί άνθρωποι στην αίθουσα πίστευαν ότι είχαν γίνει μάρτυρες ενός θαύματος. Κι εγώ μαζί τους.
Ε Ξ Α Σ Κ Η Σ Η
Πρακτική 1 – Ο θυμός σας: Επανάληψη
Σκεφτείτε μια κατάσταση κατά την οποία θυμώσατε αντιδρώντας σε κάτι που έκανε ή είπε κάποιος, και στην οποία θα θέλατε να βιώσετε περισσότερη σύνδεση. Στη συνέχεια, γράψτε τι σκεφτόσασταν, τι νιώθατε και τι είχατε ανάγκη, όπως:
- Τις επικρίσεις σας
- Τα συναισθήματά σας που σχετίζονται με το θυμό, όπως: ένιωσα ενοχλημένος, τσαντισμένος, έξαλλος, τα χω πάρει, εξοργισμένος, οργισμένος, θυμωμένος
- Τις επικρίσεις σας τύπου “έπρεπε/δεν θα έπρεπε” (τι θα έπρεπε ή δεν θα έπρεπε να είχαν κάνει)
- Τα συναισθήματά σας που δεν σχετίζονται με τον θυμό, όπως απογοήτευση, φόβο, θλίψη, σύγχυση
- Τις ανάγκες σας (τη δική σας ενέργεια-της-ζωής, αυτό που θα θέλατε να βιώσετε)
Πρακτική 2 – Ο θυμός τους: Επανάληψη
Σκεφτείτε μια κατάσταση κατά την οποία κάποιος θύμωσε ως αντίδραση σε κάτι που κάνατε ή είπατε, όπου θα θέλατε να βιώσετε περισσότερη σύνδεση. Στη συνέχεια, γράψτε τι φαντάζεστε ότι σκεφτόταν, αισθανόταν και είχε ανάγκη, όπως:
- Τις επικρίσεις τους
- Τα συναισθήματα τους που σχετίζονται με τις επικρίσεις/τον θυμό, όπως: ένιωσε ενοχλημένος, τσαντισμένος, έξαλλος, θυμωμένος, εξοργισμένος, θυμωμένος
- Τις επικρίσεις τους τύπου «θα έπρεπε/δεν θα έπρεπε» (τι θα έπρεπε να γίνει ή τι θα έπρεπε να είχε γίνει)
- Τα συναισθήματα τους που δεν σχετίζονται με το θυμό, όπως απογοήτευση, φόβο, θλίψη, σύγχυση
- Τις ανάγκες τους (την ενέργεια-της-ζωής, αυτό που θα ήθελαν να βιώσουν)
Τέλος, γράψτε τι θα μπορούσατε να τους πείτε για να δημιουργήσετε περισσότερη σύνδεση, υπό το πρίσμα της έρευνάς σας σχετικά με αυτές τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις ανάγκες.
Μετάφραση: Μαρία Αγγέλου