Η Θ Ε Ω Ρ Ι Α
Από την ευθύνη στην ανταπόκριση
«Αν θέλεις να μιζεριάσεις, άκου τον θυμό του άλλου.
Αν θέλεις να πάθεις κατάθλιψη, πίστεψέ τον».
Marshall B. Rosenberg
Όπως συζητήσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, μπορούμε να δούμε τον θυμό με διαφορετικό μάτι. Αντί να τον βλέπουμε απλώς ως αποτέλεσμα πράξεων ή λόγων, μπορούμε να προσθέσουμε την κατανόηση ότι τόσο οι ανάγκες όσο και οι επικρίσεις παίζουν ρόλο στη εμφάνισή του. Αυτό μας επιτρέπει έναν νέο τρόπο να σχετιζόμαστε και να επεξεργαζόμαστε τόσο τον δικό μας θυμό όσο και τον θυμό των άλλων.
Αποδέσμευση από την ευθύνη
Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο θυμός είναι μια εμπειρία που προέρχεται από τον συνδυασμό αναγκών που δεν ικανοποιούνται με επικριτικές σκέψεις.
Αυτή η θεώρηση μας δίνει τη δυνατότητα να «απεμπλέξουμε» το θυμό μας από τις πράξεις ή τα λόγια του άλλου και αντίστροφα, μας επιτρέπει επίσης να «απεμπλέξουμε» τον εαυτό μας από το θυμό του άλλου. Αν απεμπλακούμε, παύουμε να θεωρούμε τους άλλους υπεύθυνους για τον θυμό μας και παύουμε να θεωρούμε τον εαυτό μας ως «υπεύθυνο» για το ότι «θυμώνει» τους άλλους.
Δηλαδή τι; Αν κάποιος «θυμώσει μαζί μας», λέμε: «Αυτό δεν είναι δικό μου πρόβλημα. Οι ανάγκες και οι (επι)κρίσεις σου είναι πρόβλημά σου, γι’ αυτό ξεπέρασέ το»; Όπως φαντάζεστε, κάτι τέτοιο δεν θα συνεισέφερε στη δημιουργία σύνδεσης.
Ανταπόκριση
Αν και δεν είμαι «υπεύθυνος» για τον θυμό του άλλου, μπορώ να «ανταποκριθώ» σε αυτόν. Η «απεμπλοκή» από την ευθύνη για το θυμό του, συνήθως δεν με αποσυνδέει, δεν με κάνει να κλειστώ ή να αμυνθώ, κι έτσι το πιο πιθανό είναι να ενδιαφερθώ, και τελικά να συνδεθώ μαζί του.
Όταν καταφέρω να βγάλω από την εξίσωση την «ευθύνη», το «σφάλμα» και τα «έπρεπε/δεν έπρεπε», αυξάνω δραστικά τις πιθανότητες να έχω μια πιο συνδεδεμένη, συμπονετική αλληλεπίδραση.
Όταν νιώθω «υπεύθυνος» για τον θυμό του άλλου, εστιάζω στην αντίδραση του ή στην επίκρισή του». Όταν «ανταποκρίνομαι», εστιάζω στα συναισθήματα και στις ανάγκες μου, αλλά και στα συναισθήματα και στις ανάγκες του άλλου ατόμου.
Η πρόκληση
Για μένα, αυτό αποτελεί μια συνεχή πρόκληση. Όταν αντιμετωπίζω το θυμό κάποιου, ιδιαίτερα όταν εμπλέκονται οι πράξεις μου, ο «συνήθης νους», το ρομπότ μου, μπορεί εύκολα να διολισθήσει σε κατάσταση «ευθύνης». Τότε αρχίζω να σκέφτομαι με όρους ευθύνης ή σωστού/λάθους, και αν η αμυντικότητα κυριαρχήσει, η σύνδεσή μου με τις ανάγκες μου μειώνεται. Ειδικά σε φορτισμένες ή έντονες καταστάσεις, είναι σημαντική πρόκληση να επιβραδύνω (βλ. κεφ. 12) και να μετατοπίζω τις σκέψεις μου από τις επικρίσεις προς στην υπο-κείμενη ενέργεια-της-ζωής (ΣτΜ: τα συναισθήματα και τις ανάγκες).
Η ευκαιρία
Με εξάσκηση, μπορούμε να μάθουμε να μετακινούμαστε από το «ευθύνομαι» στο «ανταποκρίνομαι». Μπορούμε να μετατρέψουμε τις στιγμές αποσύνδεσης σε στιγμές σύνδεσης. Αυτή η πρακτική της μετατόπισης της συνειδητότητάς μας από τις επικριτικές σκέψεις σε συνειδητοποίηση αναγκών προσφέρει σε όλους μας μια πιο συνδεδεμένη, συμπονετική εμπειρία στη ζωή, συχνά όταν τη χρειαζόμαστε περισσότερο.
Σ Τ Η Ν Π Ρ Α Ξ Η
Ένα μάθημα από τον Χάρπο
Πριν από μερικά χρόνια, μόλις είχα μετακομίσει στο καινούργιο μου σπίτι, όταν πήρα ένα μάθημα συμπόνιας από τον σκύλο μου τον Χάρπο. Το να προσπαθώ να ολοκληρώσω τη μετακόμιση και ταυτόχρονα να φέρνω εις πέρας τις εκπαιδεύσεις και τις ομιλίες που είχα στο πρόγραμμα ήταν μια εξαντλητική εμπειρία για μένα.
Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, μετά από μια ιδιαίτερα δύσκολη διαδρομή, μετά από μια ιδιαίτερα δύσκολη ημέρα, στο τέλος μιας ιδιαίτερα δύσκολης εβδομάδας, έφτασα επιτέλους στο σπίτι. Ανυπομονούσα να κάνω ένα ντους και να βολευτώ στο κρεβάτι για να ξεκουραστώ, που τόσο το χρειαζόμουν. «Σπίτι μου, σπιτάκι μου!», σκέφτηκα καθώς προχωρούσα προς την εξώπορτα. Καθώς άνοιγα την πόρτα, μια άσχημη αλλά αναγνωρίσιμη δυσοσμία κατέκλυσε τις αισθήσεις μου.
Μπήκα προσεκτικά στο σπίτι και διαπίστωσα ότι ο Χάρπο είχε κάνει ένα «λάθος» στο χαλί του σαλονιού. Ένα μεγάλο «λάθος» – που συνεχίστηκε και στην τραπεζαρία, και στην κουζίνα, και στον πίσω διάδρομο.
Ήμουν εξαντλημένος, στο τέλος των αποθεμάτων ενέργειάς μου και το τελευταίο πράγμα που ήθελα να κάνω ήταν να καθαρίσω κάθε χαλί του πρώτου ορόφου του σπιτιού μου. Θα μπορούσατε να πείτε ότι έχασα την ψυχραιμία μου – Τα πήρα στο κρανίο.
Άρχισα να ουρλιάζω, σε ένα ξέσπασμα θυμού προς τον Χάρπο. «Τι σκεφτόσουν;! Πώς μπόρεσες να το κάνεις αυτό; Ξέρεις καλύτερα από τόσο!» Συνέχισα να φωνάζω και να τον βρίζω.
Ενώ παραληρούσα έξαλλος, ο Χάρπο έτρεξε προς το μέρος μου και κάθισε ακριβώς μπροστά μου κοιτάζοντας προς τα πάνω. Τα μάτια του δεν είχαν παρά μόνο αγνή ανησυχία και αγάπη, σαν να έλεγε: «Είσαι καλά, Τομ;».
Ξαφνικά, (και το εννοώ) ξαφνικά, ένιωσα τον θυμό να λιώνει μέσα μου, καθώς το ενδιαφέρον του Χάρπο δημιούργησε μια απροσδόκητη, άμεση σύνδεση. Έσκυψα προς τα κάτω και του χάιδεψα το κεφαλάκι, λέγοντας. «Κάποιος δεν αισθάνεται καλά».
Ο Χάρπο δεν άκουσε τις επικρίσεις μου. Δεν ένιωσε «υπεύθυνος» για τον θυμό μου. Απλώς «ανταποκρινόταν» στον πόνο μου και στην επιθυμία του να είμαι καλά. Ένιωσα δέος για την ικανότητά του να δείχνει τέτοια συμπόνια εν μέσω του θυμού μου.
Παρόλο που ο Χάρπο πέθανε εκείνο το καλοκαίρι, το δώρο εκείνης της στιγμής θα μείνει μαζί μου για το υπόλοιπο της ζωής μου.
Ε Ξ Α Σ Κ Η Σ Η
Πρακτική 1 – Μεταβαίνοντας από την ευθύνη στην ανταπόκριση
Σκεφτείτε ένα περιστατικό, στο οποίο σκεφτόσασταν ότι είστε υπεύθυνοι για το θυμό κάποιου. Περιγράψτε το.
Στη συνέχεια, δώστε στον εαυτό σας (ή ακόμα καλύτερα λάβετε από κάποιον) ενσυναίσθηση για ό,τι είναι ζωντανό μέσα σας σχετικά με αυτό το περιστατικό. Μετά από λίγο και με τη βοήθεια της ενσυναίσθησης, ίσως αναρωτηθείτε για την εμπειρία του άλλου ατόμου, και ίσως να θελήσετε περισσότερη κατανόηση και σύνδεση μαζί του. Αν είναι έτσι, προχωρήστε. Αν όχι, συνεχίστε να λαμβάνετε ενσυναίσθηση (όλα τα πράγματα στην ώρα τους).
Στη συνέχεια, αναρωτηθείτε και πάλι αν μπορείτε να συνδεθείτε με τον πόνο αυτού του ατόμου. Γράψτε την καλύτερη δυνατή κατανόησή σας για το πώς μπορεί να νιώθουν. Όχι τις σκέψεις τους – τα συναισθήματά τους, τον πόνο τους. Τις ανάγκες τους που δεν ικανοποιούνται και πόσο σημαντικές πρέπει να είναι αυτές οι ανάγκες γι’ αυτούς.
Σημείωση: Μπορεί να σκέφτεστε «δεν ξέρω πραγματικά τι βιώνουν». Η θέση μου είναι ότι αυτό δεν μας εμποδίζει από το να αναρωτιόμαστε, ή ακόμα και να φανταζόμαστε, πώς μπορεί να νιώθουν. Κατά την εμπειρία μου, είναι η διαδικασία της αναρώτησης που φέρνει τη συμπόνια και τη σύνδεση, όχι η ακριβής περιγραφή.
Αυτή μπορεί να είναι μια πολύ ισχυρή άσκηση αν χρησιμοποιήσουμε τις ικανότητές μας: την επιβράδυνση, το ξεπακετάρισμα των επικρίσεων, τη συνειδητοποίηση και τη σύνδεση με τα συναισθήματα και τις ανάγκες (είτε μέσω της ενσωμάτωσης, είτε μέσω του πένθους).
Τέλος, δείτε αν μπορείτε να φανταστείτε κάποια αιτήματα σύνδεσης που θα θέλατε να κάνετε. (Υπόδειξη για αυτό: Επιστρέψτε στο κεφ. 15. Ρωτήστε τον εαυτό σας: «Τι θα έκανε ο Χάρπο;»).
Μετάφραση: Μαρία Αγγέλου