Η Θ Ε Ω Ρ Ι Α
Άλλο ερέθισμα, άλλο αιτία
«Οι άνθρωποι δεν προκαλούν τον πόνο μου.
Οι ανάγκες μου προκαλούν τον πόνο μου.
Οι άνθρωποι απλώς τον διεγείρουν μέσα μου.»
Όταν καταφέρνουμε να διακρίνουμε μεταξύ «ερεθίσματος» και «αιτίας», αποκτούμε τη δυνατότητα να σκεφτόμαστε τα γεγονότα και τις καταστάσεις με μια προοπτική που μας στηρίζει, και ταυτόχρονα ενισχύει την αυτο-ενσυναίσθησή μας. Μας βοηθάει να μετατοπίσουμε την εστίαση μας από το «τι μας έκανε ο άλλος» προς στις ανάγκες μας και στο πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε μια καλύτερη ζωή.
Είναι δυνατόν;
Θυμάμαι την πρώτη φορά που άκουσα αυτή την ιδέα. Μου φαινόταν τόσο παράλογη όσο και το «να απολαμβάνεις τον πόνο». Για παράδειγμα, μου ήταν προφανές ότι αν κάποιος με χτυπήσει στο κεφάλι, μου προκαλεί πόνο. Αν κάποιος με στήσει σε ένα ραντεβού, μου προκαλεί πόνο. Γι’ αυτό, επιτρέψτε μου να διευκρινίσω εξ αρχής ότι, ναι, μπορούμε να συνεχίσουμε να βλέπουμε τις καταστάσεις μ’ αυτόν τον τρόπο. Μπορούμε να συνεχίσουμε να θεωρούμε ότι οι άνθρωποι μας προκαλούν πόνο. Το θέμα είναι, πού με οδηγεί το να βλέπω τα πράγματα με αυτόν τον τρόπο: Στην αποξένωση; Στο να αισθάνομαι θύμα; Στο να νιώθω ότι δεν τα καταφέρνω;
Κάποια στιγμή συνειδητοποίησα ότι η διάκριση μεταξύ ερεθίσματος και αιτίας δεν έχει να κάνει με το «τι είναι αλήθεια» ή με το «ποιός έχει δίκιο», αλλά με το να αντιλαμβάνομαι τις καταστάσεις με τρόπο που να μου δίνει τη δυνατότητα να επιλέγω. Να επιλέγω να είμαι συμπονετικός όταν οι άνθρωποι προβαίνουν σε ενέργειες που τις θεωρώ μη συμβατές με τη ζωή μου, ενέργειες που δεν μου αρέσουν. Να επιλέγω να βλέπω τα πράγματα με ερμηνεία που δεν με αποδυναμώνει, και που με υποστηρίζει στο να βρίσκω στρατηγικές για να κάνω τη ζωή μου πιο απολαυστική. Εν ολίγοις, όταν εστιάζω στις ανάγκες, το να έχω δίκιο ή το να κατηγορώ κάποιον για αυτό που «μου έκανε» αποκτούν μικρότερη σημασία.
Αλλαγή εστίασης
Όταν σκεφτόμαστε ότι κάποιος άλλος προκαλεί τον πόνο μας: Πρώτον, εστιάζουμε στον άλλον, σε αυτό που κάνει. Γινόμαστε παρατηρητές, επικεντρωμένοι στη συμπεριφορά τους. Όταν εστιάζουμε την προσοχή μας με αυτόν τον τρόπο, είναι εύκολο να επικεντρωθούμε στις επικρίσεις μας («Αυτό το άτομο θα έπρεπε να είναι διαφορετικό») και όχι στις ανάγκες μας (ότι θα θέλαμε κάτι διαφορετικό). Μετατοπίζοντας την εστίασή μας στις ανάγκες μας, είναι πιο πιθανό να φροντίσουμε τον εαυτό μας και λιγότερο πιθανό να νιώσουμε αποξένωση ή θυμό προς τον άλλον.
Ας δούμε μια ενδιαφέρουσα περίπτωση: Ας υποθέσουμε ότι έχετε ένα ραντεβού για δείπνο (διαφορετικό από αυτό του προηγούμενου κεφαλαίου). Φεύγετε από τη δουλειά ακριβώς στις 5μμ, σπεύδετε στην αγορά για να πάρετε φρέσκα φρούτα και λαχανικά, περνάτε από την κάβα για το τέλειο μπουκάλι κρασί και τέλος, προλαβαίνετε το τρένο για να φτάσετε στο σπίτι νωρίς ώστε να είναι όλα έτοιμα στις επτά, που είναι το ραντεβού σας. Τα καταφέρνετε και έχετε το τέλειο γεύμα έτοιμο στις επτά ακριβώς. Μόνο που κανένας δεν εμφανίζεται.
Οκτώ η ώρα κι ακόμα να εμφανιστεί. Πώς μπορεί να αισθάνεστε; Πιθανότατα απογοητευμένοι, εκνευρισμένοι, θυμωμένοι. Είναι το ραντεβού σας η αιτία; Είναι οι ενέργειές του που σας έκαναν να θυμώσετε; Δεν αποκλείεται να το σκέφτεστε κάπως έτσι..
Μισό λεπτό! Ας ξαναδοκιμάσουμε.
Ας υποθέσουμε ότι έχετε το ίδιο ραντεβού για δείπνο. Αυτή τη φορά, το αφεντικό σας σάς καλεί στο γραφείο του στις 4:55μμ, οπότε αυτή τη φορά δεν φεύγετε από τη δουλειά πριν από τις 5:15μμ. Και πάλι, σπεύδετε στην αγορά για να πάρετε τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά σας, στη συνέχεια, σπεύδετε στην κάβα για το τέλειο μπουκάλι κρασί και τέλος, σπεύδετε στο τρένο για να φτάσετε στο σπίτι για να είναι όλα έτοιμα στις επτά η ώρα, όπως είχε προγραμματιστεί. Μόνο που… το τρένο σας σταματάει στη μέση ενός τούνελ και μένετε κολλημένοι για 40 λεπτά στο σκοτάδι.
Τελικά, φτάνετε στο σπίτι, μια ώρα αργότερα από ό,τι είχατε προγραμματίσει.
Ξεκινάτε να ετοιμάζετε το γεύμα βιαστικά, με το νου σας στο κουδούνι όλη την ώρα, με άγχος στην προοπτική να δώσετε εξηγήσεις στον απογοητευμένο συνοδό σας. Στις οκτώ η ώρα, την ώρα που τελειώνετε τις προετοιμασίες σας, ακούτε το κουδούνι. Πώς μπορεί να αισθάνεστε τώρα; Σε αυτή την περίπτωση, υποψιάζομαι ότι μάλλον θα ήσασταν ευγνώμονες και ανακουφισμένοι.
Γιατί όμως; Το ραντεβού σας ενήργησε με τον ίδιο τρόπο και στις δύο περιπτώσεις. Αν ήταν οι ενέργειές τους που είχαν προκαλέσει την αναστάτωσή σας στο πρώτο σενάριο, γιατί δεν προκάλεσαν την ίδια αναστάτωση και στο δεύτερο; Το ραντεβού σας ενήργησε με ακριβώς τον ίδιο τρόπο και στις δύο περιπτώσεις. Ήταν οι ανάγκες σας που ικανοποιήθηκαν στο δεύτερο σενάριο, αλλά όχι στο πρώτο.
Σ Τ Η Ν Π Ρ Α Ξ Η
Γεύμα
Έχω έναν φίλο που μου αρέσει να τον βλέπω κάθε τόσο. Συνήθως συναντιόμαστε κάπου για μεσημεριανό γεύμα. Δεν νομίζω ότι μπορώ να θυμηθώ ούτε μία φορά που να έφτασε στην ώρα του στο ραντεβού μας για φαγητό. Αυτό έγινε μια τεράστια πηγή πόνου για μένα. Το έθεσα υπόψη του σε περισσότερες από μία περιπτώσεις, ελπίζοντας ότι θα έβλεπε τον πόνο μου και θα άρχιζε να εμφανίζεται στην ώρα του. Όσο πιο πολύ αργούσε, τόσο πιο θυμωμένος και αποξενωμένος ένιωθα. Αυτή η επαναλαμβανόμενη κατάσταση κλιμάκωνε την απογοήτευσή μου σε σημείο που σκεφτόμουν να βάλω ένα τέλος στις συναντήσεις μας. Ήμουν σε εσωτερική σύγκρουση και απογοητευμένος, γιατί η αλήθεια ήταν ότι πραγματικά απολάμβανα την παρέα και τη φιλία του.
Μετατόπισα την προσοχή μου από τις πράξεις του στις ανάγκες μου. Άλλαξα σκόπιμα τη σκέψη μου από το «αυτός προκαλεί τον πόνο μου» στο «παρότι οι πράξεις του διεγείρουν τον πόνο μου, οι ανάγκες μου τον προκαλούν στην πραγματικότητα».
Αυτη η νέα «ματιά» με βοήθησε να εξετάσω τις ανάγκες μου. Μου ήρθε στο μυαλό ότι ήθελα περισσότερες επιλογές σχετικά με το πώς περνούσα το χρόνο μου. Όταν καθόμουν «επειδή είχε αργήσει», φαινόταν ότι έχανα την αυτονομία και την αποτελεσματικότητά μου.
Αυτή η νέα εστίαση στις ανάγκες μου με βοήθησε να λύσω το πρόβλημά μου. Μπορούσα να σταματήσω να προσπαθώ να αλλάξω τη συμπεριφορά του και απλά να ενεργώ με τρόπο που μου επέτρεπε να ικανοποιώ τις ανάγκες μου.
Έτσι, τώρα, φέρνω πάντα ένα βιβλίο ή κάποια δουλειά να κάνω όταν συναντιόμαστε για φαγητό. Παραγγέλνω ένα φλιτζάνι τσάι ή καφέ, χαλαρώνω και κάνω τα δικά μου – οι ανάγκες μου ικανοποιούνται. Η ένταση που είχε προκληθεί από την προηγούμενη πεποίθησή μου ότι μου προκαλούσε πόνο εξαφανίστηκε καθώς ικανοποιούσα τις ανάγκες μου, ανεξάρτητα από τις πράξεις του. Ξεχωρίζοντας το «ερέθισμα» από την «αιτία», έκανα τη ζωή και των δύο μας πιο υπέροχη.
Ε Ξ Α Σ Κ Η Σ Η
Πρακτική 1 – Αλλαγή εστίασης
Σκεφτείτε μια κατάσταση όπου νομίζετε ότι κάποιος σας προκαλεί πόνο ή δυσαρέσκεια. Γράψτε το «ερέθισμα» (τις ενέργειές του).
Στη συνέχεια, γράψτε τα συναισθήματα και τις ανάγκες σας (την αιτία). Αναρωτηθείτε πώς θα μπορούσαν να ικανοποιηθούν οι ανάγκες σας αλλάζοντας τις ενέργειές σας.
Πρακτική 2 – Αλλαγή εστίασης και πάλι
Σκεφτείτε μια κατάσταση όπου νομίζετε ότι προκαλείτε στον εαυτό σας κάποιο πόνο ή δυσαρέσκεια. Γράψτε το «ερέθισμα» (τις ενέργειές σας).
Στη συνέχεια, γράψτε τα συναισθήματα και τις ανάγκες σας (την αιτία). Στη συνέχεια, αναρωτηθείτε πώς θα μπορούσε να ικανοποιηθούν οι ανάγκες σας αλλάζοντας τις ενέργειές σας ή κάνοντας ένα αίτημα στον εαυτό σας ή στους άλλους (βλ. κεφ. 13 και κεφ. 15).
Μετάφραση: Μαρία Αγγέλου