Η Θ Ε Ω Ρ Ι Α
Είδη (επι)κρίσεων
(Επι)κρίσεις ηθικολογικές, (επι)κρίσεις βάσει αξιών και εκτιμήσεις
Έχουμε ήδη ασχοληθεί με τη συνειδητοποίηση και τη μετάφραση των (επι)κρίσεών μας. Για να επανεξετάσουμε αυτές τις ιδέες μπορούμε να ανατρέξουμε στα κεφ. 2, 6 και 8.
Με βοηθάει στην ξεκάθαρη αντίληψη των (επι) κρίσεων να χωρίζω τις (επι)κρίσεις σε είδη. Κατ’ αρχάς, ίσως να σκέφτεστε ότι δεν θάπρεπε να (επι)κρίνουμε. Συνήθως χαμογελάω όταν πιάνω τον εαυτό μου να σκέφτεται με αυτόν τον τρόπο, κυρίως επειδή κάνω ακριβώς αυτό που σκέφτομαι ότι δεν πρέπει να κάνω. Είναι κάπως σαν να βρίσκομαι σε μια «αίθουσα (επι)κρίσεων με καθρέφτες», (επι)κρίνοντας την (επί)κρισή μου. Έχω συνειδητοποιήσει ότι κατά πάσα πιθανότητα πάντα θα έχω (επι)κρίσεις. Ως άνθρωπος, είμαι μια «μηχανή που (επι)κρίνει». Ταυτόχρονα, μπορώ να δω ότι πολλές από τις (επι)κρίσεις μού είναι χρήσιμες, ακόμη και σωτήριες για τη ζωή· εξαρτάται από τη φύση τους.
Ηθικολογικές κρίσεις
Οι ηθικολογικές κρίσεις είναι η ποικιλία «σωστό/λάθος», «καλό/κακό», «πρέπει/δεν πρέπει» που συζητήσαμε στα κεφ. 2, 6 και 8. Μπορούν να περιγραφούν ως πεποιθήσεις ή σκέψεις που έχουμε, οι οποίες δεν συνδέονται συνειδητά με τις ανάγκες μας. Συχνά τις κληρονομούμε από τις οικογένειες και τους πολιτισμούς μας. Σύμφωνα με την εμπειρία μου, (επι)κρίσεις όπως αυτές μπορεί να δυσκολεύουν το να έχω επίγνωση των αναγκών μου και των αναγκών των άλλων, ειδικά όταν είμαι αναστατωμένος.
Όταν καταφέρνω να αναγνωρίσω μια τέτοια (επί)κριση, μπορώ να την «δω» ως τρόπο αναγνώρισης των αναγκών και των αξιών μου, ώστε να επιστρέψω σε μια επίγνωση πιο συνδεδεμένη με τη ζωή (βλ. κεφ. 2).αι από τη φύση τους.
(Επι)κρίσεις βάσει αξιών
Οι (επι)κρίσεις βάσει αξιών είναι ένα διαφορετικό είδος κρίσης. Συνδέονται με αυτό που θέλω, αυτό που μου αρέσει, αυτό που εκτιμώ. Για παράδειγμα, αν έλεγα: «Πραγματικά δεν μου αρέσει ο γείτονάς μου», ίσως να σκεφτείτε ότι πρόκειται για ηθικολογική κρίση· είναι όμως; Μήπως λέω ότι κάτι είναι στραβό σ’ αυτόν; Λέω ότι θα έπρεπε να είναι αλλιώτικος ή να ενεργεί διαφορετικά; Όχι. Απλώς εκφράζω τον πόνο που βιώνω όταν βρίσκομαι κοντά του. Αυτή είναι μια πολύ σημαντική διάκριση, που στηρίζει την προσπάθειά μου για μια πιο όμορφη ζωή. Αν θέλω να είμαι σε επαφή με τα συναισθήματά μου (και τις ανάγκες μου) και να επιλέγω βάσει αυτών, πρέπει να τα αισθάνομαι και να τα αναγνωρίζω. Αν νομίζουμε ότι πρέπει να μας αρέσει κάποιος, κινδυνεύουμε να εξαναγκάζουμε με «πρέπει» τον εαυτό μας να συμμετέχει σε καταστάσεις όπου η ευημερία μας μειώνεται και το θαύμα της ζωής εξαφανίζεται. Αρχίζουμε να χρησιμοποιούμε ηθικολογικές κρίσεις και οι ανάγκες μας παραμένουν ανεξερεύνητες. Ζωή χωρίς χαρά, χωρίς συμπόνια.
Έχω δει καταστάσεις όπου το όφελος των (επι)κρίσεων βάσει αξιών δεν γίνεται κατανοητό. Για παράδειγμα, μια φορά μια φίλη μού ζήτησε να βγούμε να δούμε μια ταινία. Ήταν μια ταινία που δεν με ενδιέφερε καθόλου. Της εξήγησα ότι δεν πίστευα ότι θα μου άρεσε και απέρριψα την πρόσκλησή της. Εκείνη απάντησε στην εξήγησή μου με τη φράση «Επικρίνεις!», λες και δεν έπρεπε να εκφράσω αυτό που πίστευα για το αν θα μου αρέσει ή όχι. Αν πίστευα ότι δεν θα έπρεπε να κάνω τέτοιου είδους κρίσεις, θα μπορούσα εύκολα να δω πολλές ταινίες που δεν ήθελα να δω και να χάσω χρόνο από σημαντικότερα πράγματα.
Εκτιμήσεις
Μια εκτίμηση (αξιολόγηση) μπορεί να θεωρηθεί ως μια «γνωσιακή» κρίση. Ως άνθρωποι, κάνουμε συνεχώς εκτιμήσεις. Αν αποξενωθούμε από αυτή τη δεξιότητα, μπορεί να μπερδευτούμε πολύ, ακόμη και να τραυματιστούμε. Κάνουμε εκτιμήσεις όταν περπατάμε απέναντι στο δρόμο. «Είναι ασφαλές; Υπάρχουν αυτοκίνητα που μπορεί να με χτυπήσουν; Μπορώ να περάσω εγκαίρως, πριν αλλάξει το φανάρι;» Κάνω εκτιμήσεις όταν ψάχνω για μια θέση στάθμευσης στο δρόμο. «Θα χωρέσει το αυτοκίνητό μου εκεί;» Σκοπεύω να κάνω εκτιμήσεις για το υπόλοιπο της ζωής μου. Με εξυπηρετεί.
Διαίσθηση
Υπάρχουν φορές που έχω μια αίσθηση και δεν μπορώ να περιγράψω (παρατήρηση) τι την προκαλεί. Αυτό μπορεί να ονομαστεί διαίσθηση. Το σκέφτομαι ως «σοφία του σώματος». Τα μάτια μου, ο εγκέφαλός μου και το υπόλοιπο νευρικό μου σύστημα συνεργάζονται και κάνουν τη δουλειά τους χωρίς εμένα. Έτσι, όταν έχω μια τέτοια αίσθηση, μπορώ να την χρησιμοποιήσω ως σύνθημα για να κοιτάξω γύρω μου και να δω τι θα μπορούσα να φέρω στη συνείδησή μου. Αυτή η πρακτική έχει κάνει και συνεχίζει να κάνει τη ζωή μου πιο υπέροχη (και την έσωσε μια-δυο φορές).
Καλά νέα
Η ικανότητα να διακρίνω τις ηθικολογικές κρίσεις από τις κρίσεις βάσει αξιών, τις εκτιμήσεις και τη διαίσθηση με βοήθησε να «τελειοποιήσω» την πρακτική της συμπονετικής ζωής μου. Είναι ένας τρόπος να κατανοήσω καλύτερα τον εαυτό μου. Αναγνωρίζοντας αυτές τις σαφώς διαφορετικές μορφές κρίσης μπορώ να αυξήσω την επιλογή, την αυτοφροντίδα, το πάθος και τη συμπόνια μου.
Σ Τ Η Ν Π Ρ Α Ξ Η
Διανυκτέρευση σε φίλους
Πριν από μερικά χρόνια, όταν οι γιοι μου ήταν στο γυμνάσιο και εγώ είχα αρχίσει να εξασκώ τη συμπονετική ζωή και σκέψη, ο μικρότερος γιος μου ο Πάτρικ και εγώ είχαμε μια συζήτηση που με εξέπληξε και με διαφώτισε.
Ήταν ένα απόγευμα Τετάρτης και δούλευα στο γραφείο του σπιτιού μου, όταν μπήκε μέσα και είπε: «Μπαμπά, οι φίλοι μου κι εγώ σκεφτόμαστε να κοιμηθούμε στο σπίτι του Ματ απόψε. Είσαι ΟΚ;»
Η πρώτη μου αντίδραση ήταν κλείσιμο και μια δόση θυμού. Η σκέψη μου ήταν: «Όχι. Όταν ήμουν παιδί, δεν μέναμε ποτέ στο σπίτι του φίλου μας καθημερινή». Μετά σκέφτηκα λίγο βαθύτερα, παρατηρώντας τον εαυτό μου. Γιατί αισθανόμουν θυμωμένος και κλειστός; Συνειδητοποίησα ότι ήταν επειδή σκεφτόμουν ότι αν ο Πάτρικ έμενε έξω, δεν θα έκανε τα μαθήματά του ή δεν θα ξεκουραζόταν αρκετά. Ταυτόχρονα είχα σκέψεις του τύπου «πρέπει να είσαι σωστός πατέρας» και «τι θάπρεπε να κάνουν τα παιδιά». Αναστατώθηκα λίγο και απάντησα: «Πατ, πραγματικά δεν νομίζω ότι είναι καλή ιδέα. Όχι».
Σε αυτό το χρονικό σημείο, είχα μελετήσει με τον Μάρσαλ Ρόζενμπεργκ για αρκετό καιρό και είχα μοιραστεί με τα παιδιά πολλά από αυτά που είχα μάθει. Φαίνεται ότι ο Πάτρικ είχε «κρατήσει σημειώσεις».
Πάτρικ: Μπαμπά, αναρωτιέμαι γιατί πιστεύεις ότι είναι κακή ιδέα.
Εγώ: Λοιπόν, φοβάμαι ότι δεν πρόκειται να κάνεις τις εργασίες σου, και ως πατέρας σου, θέλω πραγματικά να σε ενθαρρύνω να τα πηγαίνεις καλά στο σχολείο.
Πάτρικ: Καταλαβαίνω. Θέλεις να είσαι καλός πατέρας… Ξέρεις, όταν βρισκόμαστε μαζί, δουλεύουμε μαζί και ενθαρρύνουμε ο ένας τον άλλον να κάνει τη δουλειά του. Είναι και πιο διασκεδαστικό και τελικά κάνουμε καλύτερα τη δουλειά.
Εγώ: Χμμμ. Για να το σκεφτώ… Ακούγεται ωραίο, αλλά κάτι δεν πάει καλά. Νομίζω ότι ξέρω. Θα ήθελα πραγματικά να πιστέψω ότι έτσι θα γίνει, αλλά δυσκολεύομαι.
Πάτρικ: Το καταλαβαίνω, μπαμπά. Τι λες γι’ αυτό: Όταν τελειώσω, θα σου στείλω ηλεκτρονικά τη δουλειά μου. Μπορούμε να την δούμε μαζί. Έτσι θα ξέρεις ότι την έκανα.
Ήμουν έκπληκτος με το πόσο συνεργάσιμος και γεμάτος κατανόηση ήταν ο Πάτρικ. Ένιωθα μπερδεμένος – και αφοπλισμένος. Ωστόσο, κάτι με έτρωγε ακόμα.
Εγώ: Ξέρεις, Πατ, όλα αυτά ακούγονται πολύ καλά. Αλλά παρατηρώ ότι μέσα μου κάτι εξακολουθεί να με ενοχλεί· ανησυχώ ότι δεν θα κοιμηθείς αρκετά.
Πάτρικ (με ένα μεγάλο χαμόγελο στο πρόσωπό του): Μπαμπά, δεν χρειάζεται να ανησυχείς γι’ αυτό! Η μητέρα του Ματ είναι χειρότερη από σένα! Θα είμαστε σίγουρα στο κρεβάτι πριν τις δέκα. Είμαι σίγουρος ότι θα χαρεί να σου τηλεφωνήσει όταν κοιμηθούμε.
Ο Πάτρικ με «συνόδεψε» καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Με οδήγησε, βήμα προς βήμα, από τις κρίσεις, τις πεποιθήσεις και τις εκτιμήσεις μου σε ένα μέρος σύνδεσης και κατανόησης. Ήταν ένα υπέροχο μάθημα για μένα και μια υπέροχη εμπειρία.
Εγώ: Καλή διασκέδαση. Θα τα πούμε αργότερα.
Ε Ξ Α Σ Κ Η Σ Η
Πρακτική 1 – Επανάληψη
Επιστρέψτε στα κεφ. 2, 6 και 8 και επιλέξτε δύο ή τρεις πρακτικές για επανάληψη.
Πρακτική 2 – Διακρίσεις
Δείτε αν μπορείτε να θυμηθείτε και να γράψετε ένα παράδειγμα:
- μιας ηθικολογικής (επι)κρίσης που έχετε,
- μιας κρίσης βάσει αξιών και
- μιας εκτίμησης που κάνατε.
Στη συνέχεια, γράψτε:
- Την ανάγκη (τις ανάγκες) που η ηθικολογική σας κρίση σας λέει ότι σας είναι σημαντική, και
- Ποια ανάγκη προσπαθείτε να ικανοποιήσετε έχοντας αυτή την κρίση
Πρακτική 3 – Περισσότερη σαφήνεια
Για κάθε μία από τις παραπάνω κρίσεις γράψτε δύο λίστες. Μία με όλες τις ανάγκες που ικανοποιούνται από αυτήν και μία άλλη με εκείνες που δεν ικανοποιούνται (αν υπάρχουν) από αυτήν.
Σημείωση: Δυσκολεύομαι να εκφράσω με λέξεις, πόσο σημαντική είναι αυτή η πρακτική.
Μετάφραση: Μαρία Αγγέλου