Η Θ Ε Ω Ρ Ι Α
Αποκατάσταση αντί συγγνώμης
Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο να κάνουμε κάτι «κακό»
και στο να κάνουμε κάτι για το οποίο μετανιώνουμε.
Όταν διδάσκω, οι άνθρωποι συχνά με ρωτάνε ποια είναι η θέση της συγχώρεσης στη συμπονετική ζωή. Η απάντηση μου είναι πάντα η ίδια. Δεν χρειάζεται να συγχωρήσουμε κάποιον που δεν έχει κάνει κάτι «κακό». Αν αφαιρέσουμε τις έννοιες του «λάθους», του «φταιξίματος» ή της επίκρισης στην εικόνα, μπορούμε να επικεντρωθούμε στην κατανόηση και να δούμε αν υπάρχει τρόπος να αποκαταστήσουμε τη σύνδεσή μας.
Μεταμέλεια αντί «λάθους»
Μπορούμε να βλέπουμε όλες τις πράξεις ως μια προσπάθεια ικανοποίησης αναγκών, ακόμη και τις πράξεις που μας βρίσκουν αντίθετους (βλ. κεφ. 1). Oι ανάγκες μπορούν να θεωρηθούν ως η κινητήρια δύναμη πίσω από όλες τις επικρίσεις και μπορούμε επιλέξουμε να εστιάζουμε στις ανάγκες, και όχι στις επικρίσεις που γεννούν (βλ. κεφ. 8). Με αυτή την επίγνωση των αναγκών είναι πιο πιθανό να παραμείνουμε συνδεδεμένοι ή να επιστρέψουμε σε μια συνδεδεμένη κατάσταση, ακόμη και όταν οι άνθρωποι (συμπεριλαμβανομένου του εαυτού μας) κάνουν πράγματα που δεν μας αρέσουν.
Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτόν τον τρόπο σκέψης για να εστιάσουμε την προσοχή μας σε αυτό που θέλουμε να βιώσουμε, αντί να εστιάζουμε σ’ αυτό που κάποιος έχει κάνει «λάθος». Αυτή η επιλογή μας, αυξάνει τις πιθανότητες να κάνουμε συμπονετικά αιτήματα και να δημιουργήσουμε μια πιο συνδεδεμένη ζωή στο μέλλον.
Μπορούμε να σκεφτούμε με αυτόν τον τρόπο και για τις δικές μας πράξεις (βλ. κεφ. 14). Όταν βλέπω τον εαυτό μου ως «φταίχτη», η εστίαση και η επίγνωσή μου αποσυνδέεται από την ενέργεια της ζωής μου (ανάγκες) και συνδέεται πολύ περισσότερο με τις συνήθεις σκέψεις και τις επικρίσεις μου.
Με την πάροδο του χρόνου, με την εξάσκηση, έχω μάθει να βλέπω ότι όταν κάνω πράγματα που κρίνω ως λάθος, είναι επειδή δεν ικανοποίησα τις δικές μου ανάγκες. Σχετιζόμενος με τον εαυτό μου σε αυτό το επίπεδο αναγκών, μπορώ να καταλάβω πιο εύκολα ότι θα ήθελα να είχα κάνει κάτι διαφορετικά, σε αντίθεση με το να σκέφτομαι ότι έκανα κάτι «λάθος». Με άλλα λόγια, μπορώ να μετανιώσω για τις πράξεις μου χωρίς να επικρίνω τον εαυτό μου.
Συμπόνια στραμμένη προς τα μέσα
Με την επίκριση, αποσυνδέομαι από τον εαυτό μου και συχνά βιώνω ντροπή και ενοχές. Όταν αποκτώ επίγνωση των αναγκών μου, μπορώ πιο εύκολα να επικεντρωθώ στην αποκατάσταση της σύνδεσης, σε αντίθεση με το να «τιμωρώ τον εαυτό μου».
Όταν ερμηνεύω τον κόσμο βάσει αναγκών (συνειδητότητα αναγκών), μπορώ να δω και να καταλάβω πιο καθαρά ότι ήμουν απλά ένας άνθρωπος, και προσπαθούσα να ικανοποιήσω τις ανάγκες μου. Μπορώ να αρχίσω να αξιολογώ τις ενέργειές μου με όρους αναγκών «ανάγκες που ικανοποιήθηκαν, ανάγκες δεν που ικανοποιήθηκαν» – «λειτούργησε, δεν λειτούργησε».
Έχοντας φτάσει σ’ αυτό το σημείο συμπόνιας προς εμένα, μπορώ μετά να κινηθώ και προς τους άλλους. Μπορώ να τους εκφράσω τη λύπη ή τη μεταμέλειά μου με έναν ειλικρινή, συνδετικό τρόπο, σε αντίθεση με τον συνήθη αυτοκριτικό και ντροπιαστικό τρόπο. Έχω επίσης παρατηρήσει ξανά και ξανά ότι, όταν ερμηνεύω τον κόσμο βάσει αναγκών, μπορώ πιο εύκολα να δημιουργήσω μια εικόνα στο μυαλό μου για το τι θα προτιμούσα να κάνω στο μέλλον.
Σ Τ Η Ν Π Ρ Α Ξ Η
Αποσύνδεση στην κουζίνα
Μια μέρα παρατήρησα ότι η σύντροφός μου είχε βάλει το υπέροχο ιαπωνικό ατσάλινο μαχαίρι μου στη μεταλλική πιατοθήκη μας. Όταν το είδα εκεί αναστατώθηκα πολύ – έγινα έξαλλος. Σε ημι-πανικόβλητη κατάσταση, έβαλα τις φωνές: «Τα μαχαίρια δεν μπαίνουν στην πιατοθήκη! Θα το καταστρέψεις!». Μέσα σε δευτερόλεπτα την είδα να μένει έκπληκτη, μετά να φοβάται, και μετά να θυμώνει. Απομακρύνθηκε.
Εκείνη τη στιγμή, μου ήταν ξεκάθαρο ότι τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά. Εγώ ήμουν θυμωμένος, εκείνη ήταν αγανακτισμένη – είχαμε αποσυνδεθεί. Θα μπορούσα εύκολα να θεωρήσω ότι οι πράξεις μου ήταν «λάθος». Νωρίτερα στη ζωή μου, αυτό θα είχε επιφέρει ντροπή και ενοχή – θα μπορούσα εύκολα να είχα αποσυρθεί για να προστατεύσω τον εαυτό μου ή, ακόμα χειρότερα, να δικαιολογήσω τις πράξεις μου ερμηνεύοντας την σύντροφό μου ως «προβληματική», θεωρώντας ότι θα έπρεπε να γνωρίζει καλύτερα. Αντ’ αυτού, παρατήρησα την αποσύνδεση και αναζήτησα έναν τρόπο να μας επαναφέρω στην κανονική μας, πιο συνδεδεμένη κατάσταση.
Μετά από εσωτερική διερεύνηση, συνειδητοποίησα ότι οι πράξεις μου δεν αντανακλούσαν καθόλου τις αξίες μου (φροντίδα, αρμονία αλλά και επικοινωνία). Ενεργούσα με τρόπο που δεν ήταν σύμφωνος με αυτά που εκτιμώ.
Επίσης, συνειδητοποίησα ότι ένοιωθα πληγωμένος. Σκεφτόμουν ότι εκείνη ήξερε για τα επαγγελματικά μαχαίρια (ανάγκες: κοινή πραγματικότητα, φροντίδα) και εγώ ότι εξεπλάγην και πανικοβλήθηκα θέλοντας να προστατέψω το πολύ ακριβό εργαλείο μου (οικονομική ασφάλεια). Επίσης, το συγκεκριμένο μαχαίρι ήταν δώρο από τους γιους μου, οπότε είχε ιδιαίτερη σημασία για μένα (φροντίδα, αγάπη). Υπό αυτό το «φως», μπόρεσα να καταλάβω γιατί έκανα αυτό που έκανα. Μπόρεσα να νιώσω συμπόνια για τον εαυτό μου. Και παρότι δε με απασχόλησε το ποιος φταίει, κατάλαβα ότι η αντίδρασή μου δεν ανταποκρινόταν στις ανάγκες μου για αρμονία και συνεργασία. Έτσι, τα πράγματα άλλαξαν λίγο.
Της είπα: «Ξέρεις, αυτό που μόλις είπα, δεν έδειχνε τη φροντίδα μου για σένα ή, για την ακρίβεια, πόσο εκτιμώ τη σχέση μας. Μακάρι να είχα πει κάτι άλλο – να είχα εκφραστεί με διαφορετικό τρόπο».
Περίμενα… χωρίς υπεράσπιση, χωρίς εξηγήσεις – απλώς επικεντρώθηκα στη λύπη μου.
Σιωπή… Μια απάντηση. «Σαν τι;»
«Να, ότι όταν βλέπω μεταλλικά μαχαίρια να μπαίνουν σε μεταλλικά ράφια πιάτων, ανησυχώ μήπως σπάσουν. Μπορούμε να τα βάζουμε κάπου αλλού – όπως σε μια πετσέτα ή στη θήκη των μαχαιριών;».
Κι άλλη σιωπή. «ΟΚ».
Μπορώ εύκολα να φανταστώ ότι αυτή η αλληλεπίδραση θα μπορούσε να είναι πολύ μεγαλύτερη και πολύ πιο επώδυνη. Αυτή τη φορά, επειδή μπόρεσα να εστιάσω στις ανάγκες (και όχι στις επικρίσεις) και η σύντροφός μου μπόρεσε να τις δει επίσης, τα πράγματα επανήλθαν στην κανονική τους κατάσταση φροντίδας και αγάπης. Κανείς δεν είχε άδικο, όλοι καταλάβαιναν. Εξαιρετικά.
Ε Ξ Α Σ Κ Η Σ Η
Πρακτική 1 – «Προετοιμασία αποκατάστασης»
Σκεφτείτε μια κατάσταση όπου είπατε ή κάνατε κάτι για το οποίο μετανιώσατε και δεν μπορέσατε να εκφραστείτε με συνδετικό τρόπο. Ίσως νιώθατε φόβο ή θυμό με τον εαυτό σας ή με το άλλο άτομο. Περιγράψτε πώς θα μπορούσατε να το πείτε τώρα, σε σχέση με τις δικές σας ανεκπλήρωτες ανάγκες. Τα παρακάτω βήματα μπορεί να σας βοηθήσουν:
1.
Παρατήρηση: Θυμηθείτε μια περίσταση κατά την οποία κάνατε ή είπατε κάτι που θα θέλατε να μην είχατε κάνει και σημειώστε τι ακριβώς κάνατε ή είπατε.
2.
Συνειδητοποιήστε τις επικρίσεις σας σχετικά με αυτό που είπατε ή κάνατε, καθώς τις φέρνετε στο φως: Τι λέτε στον εαυτό σας; Παραδείγματα: «Είμαι ηλίθιος!», «Ποτέ δεν θα βάλω μυαλό», «Είμαι ανίκανος να σκεφτώ γρήγορα!». «Έπρεπε να είχα κάνει το τάδε..».
Σημείωση: Πολλοί από εμάς έχουμε μάθει να εκπαιδεύουμε τον εαυτό μας μέσω της ενοχής, της ντροπής ή με άλλες δυσάρεστες τακτικές. Μπορούμε να το συνειδητοποιήσουμε αυτό, παρατηρώντας ότι νιώθουμε θυμωμένοι ή ένοχοι. Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε συχνά είναι σχεδόν πάντα κάποια παραλλαγή του «θα έπρεπε» ή του «δεν θα έπρεπε». Αυτές οι λέξεις μας στερούν τις επιλογές που θα είχαμε και μας αποσυνδέουν από τον εαυτό μας.
3.
Αναζητήστε κάτω από τις επικρίσεις, τις ανάγκες που βρίσκονται στη ρίζα τους: Ποιες ανεκπλήρωτες ανάγκες σας εκφράζονται με την επίκριση; (ίσως η φροντίδα, η εκτίμηση, κοκ]. Επίσης, ποια ή ποιες ανάγκες σας έμειναν ανεκπλήρωτες με τον τρόπο που συμπεριφερθήκατε; (πχ σεβασμός, σύνδεση κ.λπ.)
4.
Πενθώντας με ενσυναίσθηση: Εστιάστε στην ενέργεια της κάθε ανάγκης, όχι στην απουσία της: τι σημαίνει για εσάς, γιατί σας είναι τόσο σημαντική, πόσο λαχταράτε να τη βιώσετε. Αν νιώσετε έναν γλυκό πόνο, αυτό σημαίνει ότι είστε σε επαφή με την ανάγκη σας: είναι ο πόνος που διεγείρεται από παρελθοντικές πράξεις για τις οποίες τώρα μετανιώνετε. Η μεταμέλεια μπορεί να μας βοηθήσει να μάθουμε από αυτά που κάναμε χωρίς να κατηγορούμε ή να μισούμε τον εαυτό μας.
5.
Γράψτε τι θα μπορούσατε να πείτε. Θα μπορούσε να είναι: «Όταν (έκανα, είπα κ.λπ.), θα ήθελα πολύ να είχα δείξει περισσότερη __________________________ (π.χ. φροντίδα, προσοχή κ.λπ.) – ξέρω ότι αυτό είχε αντίκτυπο σε σένα γι’ αυτό και είναι πολύ σημαντικό για μένα. Τώρα που το καταλαβαίνω αυτό, συνειδητοποιώ ότι θέλω να το αντιμετωπίζω διαφορετικά στο μέλλον, με τρόπο που να ευθυγραμμίζεται περισσότερο με τις αξίες μου και να δημιουργεί περισσότερη ____________________________ (συντροφικότητα, ακεραιότητα κ.λπ.).
6.
Ανάλογα με την κατάσταση, μπορεί να σκεφτούμε να ζητήσουμε καθρέφτισμα ή να πούμε κάτι σαν: Αναρωτιέμαι πώς (νοιώθετε όταν) το ακούτε αυτό;
Πρακτική 2 – «Αποκατάσταση»
Αφού ολοκληρώσετε την Πρακτική 1, σκεφτείτε αν θα θέλατε να επικοινωνήσετε με το άλλο άτομο και να μοιραστείτε αυτά τα λόγια.
Σημείωση: Να είστε προετοιμασμένοι να προσφέρετε ενσυναίσθηση στον πόνο του άλλου, αν επιλέξει να τον εκφράσει. Μπορεί να μπείτε στον πειρασμό να υπερασπιστείτε ή να εξηγήσετε τις πράξεις σας. Οι πιθανότητες είναι ότι οι εξηγήσεις σας δεν θα γίνουν δεκτές (καλύτερα κρατήστε τις για τον εαυτό σας). Απλά προσφέρετε ενσυναίσθηση.
Μετάφραση: Μαρία Αγγέλου