ΕΒΔΟΜΑΔΑ 3
Η Θ Ε Ω Ρ Ι Α
Είμαστε όλοι εξοπλισμένοι με ένα ραντάρ εντοπισμού αναγκών
Τις προηγούμενες εβδομάδες, διερευνήσαμε την ιδέα να βλέπουμε όλες τις πράξεις σα μια προσπάθεια ικανοποίησης αναγκών. Εξασκήσαμε επίσης την ικανότητά μας να παρατηρούμε και να μεταφράζουμε τις (επι)κρίσεις μας έτσι ώστε να συνειδητοποιούμε τις ανάγκες μας. Παρότι είναι ίσως δύσκολο στην αρχή, όταν μπορέσουμε να συνειδητοποιήσουμε τις ανάγκες μας, μπορούμε να είμαστε πιο συμπονετικοί (αυξάνουμε την ενσυναίσθηση μας).
Υπάρχει ένας ακόμη τρόπος για να συνειδητοποιούμε τις ανάγκες μας. Αυτός ο τρόπος ονομάζεται συναίσθημα… ναι, συναίσθημα. Έχω ανακαλύψει ότι όταν αντιλαμβάνομαι πώς αισθάνομαι, μπορώ να εντοπίσω πόσο καλά ικανοποιούνται ή όχι οι ανάγκες μου. Αυτό βασίζεται στην απλή ιδέα ότι:
Όταν οι ανάγκες μας καλύπτονται, νιώθουμε ικανοποιημένοι, ευχαριστημένοι -ακόμα και ευτυχισμένοι- νιώθουμε καλά –
και όταν οι ανάγκες μας δεν καλύπτονται, νιώθουμε ανικανοποίητοι, δυσαρεστημένοι, δυστυχισμένοι -νιώθουμε άσχημα.
Σκεφτείτε το. Αν σας έδινα χίλια δολάρια (χωρίς ανταλλάγματα), υποθέτω ότι θα αισθανόσασταν πολύ καλά (αναδεικνύονται ανάγκες σας που ικανοποιούνται). Από την άλλη πλευρά, αν κάποιος με κάποιο τρόπο σας έπαιρνε χίλια δολάρια, υποψιάζομαι ότι δεν θα αισθανόσασταν και τόσο καλά (αναδεικνύονται ανάγκες που δεν ικανοποιούνται). Αυτή η σχέση μεταξύ συναισθημάτων και αναγκών σημαίνει ότι αν μπορούμε να έχουμε επίγνωση των συναισθημάτων μας, αυτά θα μας παρέχουν καθοδήγηση. Θα μας ενημερώνουν για την «ικανοποίηση» των αναγκών μας.
Μπορούμε να το παρατηρούμε αυτό ξανά και ξανά. Τρώτε ένα νόστιμο, υγιεινό γεύμα – αισθάνεστε καλά, οι ανάγκες σας ικανοποιούνται. Δεν τρώτε για μια μέρα – αισθάνεστε πεινασμένοι, δεν είστε καλά, αναδεικνύονται ανάγκες που δεν ικανοποιούνται. Ένας φίλος σας στέλνει μια μικρή κάρτα, ευχαριστώντας σας που είστε φίλος του – μάλλον θα αισθανθείτε πολύ καλά μ’ αυτό, κάποιες ανάγκες ικανοποιούνται. Αν κάποιος σας τρέχει στα δικαστήρια – μάλλον δεν θα αισθανθείτε τόσο καλά, σημαντικές ανάγκες δεν ικανοποιούνται.
Μπορούμε να δούμε κάθε συναίσθημα με αυτόν τον τρόπο
Παρατηρώντας τα συναισθήματα και συνδέοντάς τα με τις ανάγκες, αρχίζουμε να βλέπουμε τα πράγματα διαφορετικά. Το ονομάζω «το παράλληλο σύμπαν των συναισθημάτων και των αναγκών». Σε αυτό το σύμπαν, η παρατήρηση των συναισθημάτων, αναδεικνύει τις ανάγκες μας ή τις ανάγκες των άλλων- και αυτό σημαίνει περισσότερη κατανόηση.
Βέβαια, νοιώθω την ανάγκη να πω ότι για μένα, αυτή η δεξιότητα να αισθάνομαι (ή να παρατηρώ) τα συναισθήματα, να τα ονομάζω και να τα συνδέω με τις ανάγκες είναι έργο ζωής. Αν και οι ιδέες που συζητούνται εδώ είναι σχετικά απλές και εύκολα κατανοητές, η εφαρμογή τους στην πράξη μπορεί να είναι πολύ δύσκολη. Οι πρακτικές αυτής της εβδομάδας (παρακάτω) αρχίζουν να μας εξασκούν σ’ αυτό.
Τα καλά και τα κακά νέα σχετικά με τα συναισθήματα
Πρώτα, τα κακά νέα: Οι περισσότεροι από εμάς δυσκολευόμαστε να παρατηρήσουμε ή να αισθανθούμε τα συναισθήματά μας. Πολλοί έχουμε καταλήξει να πιστεύουμε ότι δεν υπάρχουν. Κάποιοι από εμάς έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι είμαστε καλύτερα χωρίς αυτά.
Τα καλά νέα: Είναι ακόμα εδώ. Απ’ ό,τι έχω δει, κανείς με ζωντανό ανθρώπινο σώμα/μυαλό δεν μπορεί να σταματήσει να έχει συναισθήματα. Απλώς μαθαίνουμε να μην τα παρατηρούμε. Μια από τις πιο σημαντικές δεξιότητες που μπορούμε να αναπτύξουμε για να έχουμε περισσότερη κατανόηση και σύνδεση στη ζωή μας είναι η δεξιότητα να αισθανόμαστε τα συναισθήματα. Μας δίνει τη δυνατότητα να συνδεθούμε με τις ανάγκες, και άρα να νοιώσουμε κατανόηση.
Περισσότερα γι’ αυτό τις επόμενες εβδομάδες, καθώς το μάθημα περί κατανόησης συνεχίζεται.
Σ Τ Η Ν Π Ρ Α Ξ Η
Η πρώτη μου μέρα στο σχολείο και τι έμαθα
για τα συναισθήματα και τις ανάγκες
Δεν θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη μου μέρα στο σχολείο και τι έμαθα εκείνη την ημέρα.
Θυμάμαι να στέκομαι στη στάση του λεωφορείου μέσα στην πρωινή ψύχρα του φθινοπώρου. Ήμουν με τη μητέρα μου, αισθανόμουν ανήσυχος και μπερδεμένος, χωρίς να καταλαβαίνω πραγματικά τι συνέβαινε. Όταν έφτασε το λεωφορείο, η μητέρα μου μου είπε ότι έπρεπε να μπω στο λεωφορείο. Εκείνη τη στιγμή, ολόκληρος ο κόσμος μου άλλαξε. Ξαφνικά με κατέκλυσε ο φόβος. Ήξερα ξεκάθαρα πόσο πολύ ΔΕΝ ήθελα να πάω. ΔΕΝ ήθελα να μπω σε ένα λεωφορείο με αγνώστους ή να πάω σε ένα μεγάλο, παράξενο κτίριο γεμάτο ακόμα περισσότερους αγνώστους. Ήθελα να μείνω στο σπίτι μου με τα παιχνίδια μου και τη μητέρα μου. Εκείνο το πρωί, ούτε ένα κύτταρο του σώματός μου δεν ήθελε να πάει στο σχολείο. Είχα τρομοκρατηθεί.
Αρνήθηκα να μπω στο λεωφορείο. Αγκαλιάζοντας τη μητέρα μου, κλαίγοντας, φωνάζοντας με όλη μου τη δύναμη, παρακαλούσα να μ’ αφήσουν να μείνω σπίτι. Στο μεταξύ, ο οδηγός του λεωφορείου είχε κατέβει από τη θέση του και τώρα προχωρούσε προς εμένα και τη μητέρα μου – με γρήγορο βήμα. Με τράβηξε αδιάφορα από τη μητέρα μου, με έριξε στον ώμο του και με έχωσε στο λεωφορείο, ενώ εγώ ούρλιαζα, παρακαλούσα και ικέτευα να μην πάω. Έμοιαζε να τόχει ξανακάνει. Καθώς το λεωφορείο απομακρυνόταν με εμένα να χτυπάω τις μικρές μου γροθιές στην ερμητικά κλειστή πόρτα από ατσάλι και γυαλί, μάθαινα κάτι.
Δεν είχε σημασία πόσο αναστατωμένος ήμουν. Τα συναισθήματά μου, όσο έντονα κι αν ήταν, δεν είχαν σημασία. Θα πήγαινα στο σχολείο εκείνη τη μέρα.
Έμαθα ότι το να νιώθω τα συναισθήματά μου μπορεί να είναι μια φρικτή εμπειρία. Έμαθα ότι μπορούσα να βιώσω τρομερό πόνο και επιθυμία και ότι πραγματικά δεν υπήρχαν πολλά που μπορούσα να κάνω γι’ αυτό. Για μένα, όπως και για πολλούς από εμάς, εκείνη τη μέρα, τα συναισθήματα ήταν κυρίως πηγή πόνου – κακά νέα που απλά δεν θέλουμε να λάβουμε. Κάποιοι από εμάς έμαθαν να αγνοούν, να περιφρονούν ή να αρνούνται την ύπαρξή τους. Για λόγους επιβίωσης.
Δεν το μοιράζομαι αυτό για να κατηγορήσω τη μητέρα μου ή τη δασκάλα, ή τον οδηγό του λεωφορείου, ή την κοινωνία. Μοιράζομαι αυτή την εμπειρία μαζί σας, επειδή η ανάμνησή της με βοηθάει να κατανοήσω τη σχέση μου με τα συναισθήματα. Ελπίζω ότι ίσως να σας βοηθήσει να καταλάβετε τη δική σας. Στην πρακτική της ενσυναίσθησης, τα συναισθήματα παίζουν ουσιαστικό ρόλο. Συχνά το μονοπάτι προς τη συμπόνια ξεκινάει με την παρατήρηση των συναισθημάτων με περιέργεια και αναρώτηση για το τι έχουν να μας πουν (ανάγκες). Όταν λοιπόν πρόκειται για συναισθήματα, αυτή η ανάμνηση της πρώτης μέρας στο σχολείο με βοηθά να δω με ποιους τρόπους με «εκπαίδευσαν» ή αν προτιμάτε, το γιατί είμαι «ανεκπαίδευτος» και γιατί το να νιώθω τα συναισθήματα μου μπορεί να είναι τόσο δύσκολο.
Πείνα
Ως παιδιά και κάποιοι και ως ενήλικες, τρώμε με το ρολόι. Εξ ου και ο όρος «ώρα φαγητού». Στο σχολείο, τρώγαμε γενικά στις 12:00 – όχι όταν πεινούσαμε.
Επιπλέον, πολλοί από εμάς έχουμε ακούσει τη φράση «φάε το φαγητό σου» ή έχουμε ενθαρρυνθεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να τρώμε όλο το φαγητό που μας σερβίρουν – όχι όσο χρειαζόμαστε για να νιώσουμε χορτάτοι.
Ύπνος
Ως παιδιά και συχνά ως ενήλικες κοιμόμαστε με βάση το ρολόι. Εξ ου και η εφεύρεση και η ευρεία χρήση του ξυπνητηριού. Ως παιδιά, οι περισσότεροι από εμάς είχαμε «ώρες ύπνου» που είχαν περισσότερο να κάνουν με το τι ώρα ήταν παρά με το ότι ήμασταν κουρασμένοι.
Το φαγητό και ο ύπνος είναι κρίσιμες ανθρώπινες λειτουργίες, όμως πολλοί από εμάς τις κάνουμε χωρίς να έχουμε επίγνωση του τι μας λέει το σώμα μας γι’ αυτές. Έτσι, τώρα, όταν κοιτάζω πίσω στην ανατροφή μου, με βοηθάει να καταλάβω γιατί αποστασιοποιήθηκα από τα συναισθήματά μου. Φαινόταν ότι δεν εξυπηρετούσαν πραγματικά κανέναν σκοπό. Σε μεγάλο βαθμό, έμαθα να τα φοβάμαι και να τα καταπιέζω.
Ως ενήλικας, ανακάλυψα έναν εξαιρετικό λόγο για να νιώθω τα συναισθήματά μου, να τους δίνω προσοχή. Τώρα, μου μιλάνε για τις ανάγκες μου, για τη ζωή μου. Τώρα τα συναισθήματά μου με καθοδηγούν. Όσο περισσότερο αισθάνομαι τα συναισθήματά μου, τόσο περισσότερο καταλαβαίνω «πώς είμαι», κατά πόσο οι ανάγκες μου ικανοποιούνται ή όχι – και αυτό ανοίγει έναν κόσμο από ευκαιρίες για δημιουργία (περισσότερα γι’ αυτό αργότερα).
Στα χρόνια που εργάζομαι ως εκπαιδευτής και ειδικός στην ενσυναίσθηση, έχω καταλήξει να πιστεύω ότι όλοι μας έχουμε έναν «μυ των συναισθημάτων» που μπορούμε να αναπτύξουμε – Όλοι μας. Και όταν αναπτύσσουμε αυτή τη δεξιότητα (μυ) και δημιουργήσουμε μια βαθύτερη σχέση με τα συναισθήματά μας, αποκτούν ένα σημαντικό νέο νόημα και σκοπό.
Αποκτώντας μια βαθύτερη σχέση με τα συναισθήματα (και τις ανάγκες), σχεδόν όλοι βιώνουμε περισσότερη σύνδεση με τον εαυτό μας και με τους άλλους. Αυτό, με τη σειρά του, γεννά συμπόνια, τόσο προς τα μέσα όσο και προς τα έξω.
Γι’ αυτό θεωρώ σημαντικό να θυμάμαι εκείνη την πρώτη μέρα στο σχολείο και τι έμαθα τότε. Μου δίνει περισσότερη συμπόνια για τον «ενήλικο» εαυτό μου τώρα, όταν δυσκολεύομαι να βιώσω ή να κατανοήσω συναισθήματα. Με βοηθάει να επιμένω στην πρακτική μου – και αναπόφευκτα, η ζωή γίνεται πιο υπέροχη.
Ε Ξ Α Σ Κ Η Σ Η
Σημείωση: Οι παρακάτω πρακτικές έχουν σχεδιαστεί για να μας κάνουν να συνηθίσουμε να σκεφτόμαστε τα συναισθήματα κατά τη διάρκεια της ημέρας μας. Το να θυμόμαστε να σκεφτόμαστε με αυτόν τον τρόπο είναι μια πρόκληση από μόνο του, οπότε η τήρηση ημερολογίου, όπως περιγράφεται παρακάτω, μας βοηθά να θυμόμαστε να στρέφουμε την επίγνωσή μας στα συναισθήματα (και τελικά στις ανάγκες). Η ύπαρξη ενός χάρτινου ημερολογίου μπορεί να λειτουργήσει ως υπενθύμιση.
Θυμάμαι ότι την πρώτη φορά που έκανα αυτή την άσκηση απογοητευόμουν συνεχώς επειδή κουβαλούσα το ημερολόγιο μαζί μου όλη μέρα και δεν το χρησιμοποιούσα. Ήταν αυτή ακριβώς η απογοήτευση που με βοήθησε να δω πόσο πολύ ήθελα να νοιώσω πρόοδο και συναισθηματική ολοκλήρωση. Μου πήρε λίγο χρόνο, αλλά η απογοήτευσή μου με οδήγησε τελικά να κάνω την πρακτική μου και να χρησιμοποιήσω πραγματικά το ημερολόγιο. Καλή φάση.
Πρακτική #1 – Παρατηρήστε τα συναισθήματα
Πάρτε ένα μικρό ημερολόγιο μαζί σας σ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Μπορεί να είναι ένα μικρό σημειωματάριο ή ακόμα και ένα διπλωμένο κομμάτι χαρτί. Κάντε 2 έως 4 καταχωρήσεις την ημέρα σχετικά με κάτι που έκανε ή είπε κάποιος άλλος, και το συναίσθημα (ή τα συναισθήματα) που βιώσατε εκείνη τη στιγμή.
Αργότερα, όταν θα έχετε χρόνο, καθίστε με τη Λίστα Συναισθημάτων και δείτε αν μπορείτε να βρείτε κάποια λέξη από τη Λίστα Συναισθημάτων που να περιγράφει το πώς αισθανθήκατε. Περιτρέξτε ξανά τη λίστα. Δείτε αν υπάρχουν και άλλες λέξεις που αντικατοπτρίζουν την εμπειρία σας.
Σημαντικό: Προσέξτε τις «μη συναισθηματικές» λέξεις…
Είναι σημαντικό να επιλέγουμε λέξεις που πραγματικά είναι συναισθήματα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο υπάρχει η Λίστα Συναισθημάτων. Αν χρησιμοποιούμε λέξεις όπως «εγκαταλελειμμένος» ή «περιπλανημένος» ή «νοιώθω απόρριψη» μπορούμε να εμποδίσουμε τον εαυτό μας να φτάσει στα «ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ» συναισθήματα. Αυτές οι «μη συναισθηματικές» λέξεις μοιάζουν περισσότερο με επικρίσεις ή κρίσεις παρά με συναισθήματα.
Όταν επιβραδύνουμε και το σκεφτούμε, συχνά υπάρχει κάτι σαν «λυπημένος» ή «φοβισμένος» ή «απογοητευμένος». Αυτή η διάκριση κάνει μεγάλη διαφορά στο πώς βιώνουμε αυτή την πρακτική. Θα δουλέψουμε περισσότερο πάνω σε αυτό τις επόμενες εβδομάδες.
Στη συνέχεια, κοιτάξτε τη Λίστα Αναγκών και δείτε αν μπορείτε να καταλάβετε σε ποια ανάγκη αφορούσε το συναίσθημά σας. Θυμηθείτε, είναι ΠΟΛΥ χρήσιμο να περιορίσετε τις λέξεις που χρησιμοποιείτε σε αυτές που υπάρχουν στη Λίστα Αναγκών.
Πρακτική #2 – Παρατηρήστε περισσότερα συναισθήματα
Κρατήστε ένα μικρό ημερολόγιο μαζί σας σ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Κάντε 2 έως 4 εγγραφές την ημέρα που περιλαμβάνουν κάτι που εσείς κάνατε, είπατε ή σκεφτόσασταν να πείτε και το συναίσθημα (ή τα συναισθήματα) που βιώσατε εκείνη τη στιγμή. Και πάλι, αργότερα, όταν θα έχετε χρόνο, καθίστε με τη Λίστα Συναισθημάτων και δείτε αν μπορείτε να βρείτε λέξεις συναισθημάτων από τη λίστα που περιγράφουν το πώς νιώθατε. Και πάλι, περιτρέξτε ξανά τη λίστα. Δείτε αν υπάρχουν και άλλες λέξεις που αντικατοπτρίζουν την εμπειρία σας.
Σημαντικό: Και πάλι προσέξτε τις «μη συναισθηματικές» λέξεις…
Είναι σημαντικό να επιλέγουμε λέξεις που πραγματικά είναι συναισθήματα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο υπάρχει η Λίστα Συναισθημάτων. Αν χρησιμοποιούμε λέξεις όπως «εγκαταλελειμμένος» ή «περιπλανημένος» ή «νοιώθω απόρριψη» μπορούμε να εμποδίσουμε τον εαυτό μας να φτάσει στα «ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ» συναισθήματα. Αυτές οι «μη συναισθηματικές» λέξεις μοιάζουν περισσότερο με επικρίσεις ή κρίσεις παρά με συναισθήματα.
Όταν επιβραδύνουμε και το σκεφτούμε, συχνά υπάρχει κάτι σαν «λυπημένος» ή «φοβισμένος» ή «απογοητευμένος». Αυτή η διάκριση κάνει μεγάλη διαφορά στο πώς βιώνουμε αυτή την πρακτική. Θα δουλέψουμε περισσότερο πάνω σε αυτό τις επόμενες εβδομάδες.
Στη συνέχεια, κοιτάξτε τη Λίστα Αναγκών και δείτε αν μπορείτε να καταλάβετε ποια ανάγκη αναδεικνύει το συναίσθημά σας. Θυμηθείτε, και εδώ, ότι είναι ΠΟΛΥ σημαντικό να περιορίσετε τις λέξεις που χρησιμοποιείτε σε αυτές που υπάρχουν στη Λίστα Αναγκών.
Μετάφραση: Μαρία Αγγέλου