Η Θ Ε Ω Ρ Ι Α
«Να απολαμβάνεις τον πόνο!»
Ο δάσκαλός μου, ο Μάρσαλ Ρόζενμπεργκ μου το έμαθε αυτό. Χρησιμοποίησε τη φράση για να με βοηθήσει να συνειδητοποιήσω ότι ακόμα και ο πόνος υπηρετεί τη ύπαρξη μας και μπορεί να μας βοηθήσει να κάνουμε τη ζωή μας πιο υπέροχη· αν είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε το μήνυμά του. Στην αρχή, η ιδέα ότι θα μπορούσα να απολαμβάνω τον πόνο μου φαινόταν παράλογη και αντιφατική. Τώρα, καθώς κοιτάζω πίσω, μπορώ να δω ότι ο πόνος στην πραγματικότητα με έχει στηρίξει, δίνοντάς μου τις πληροφορίες που χρειαζόμουν για να κάνω τη ζωή μου πιο υπέροχη, τελικά. Ο Μάρσαλ συχνά μας προκαλούσε «παίζοντας» με τις λέξεις, για να μάς ωθήσει σε μια βαθύτερη κατανόηση. Ήταν ξεκάθαρος στο ότι ο πόνος και η σχέση μου με αυτόν είναι ένα κρίσιμο μέρος του να μάθω πώς να απολαμβάνω τη ζωή μου.
Ο πόνος είναι μέρος της ζωής
Όλοι μπορούμε να κοιτάξουμε πίσω και να σκεφτούμε στιγμές που έχουμε βιώσει πόνο. Με τον όρο «πόνος» εννοώ οτιδήποτε, από ένα ήπιο συναίσθημα έλλειψης ικανοποίησης, όπως η ενόχληση, μέχρι και το βαθύτερο αίσθημα συντριβής. Όπως έχουμε συζητήσει ξανά και ξανά (βλ. κεφ. 3 και κεφ. 27), ο πόνος είναι μέρος της ύπαρξής μας όσο και η ίδια η αναπνοή. Και έτσι, η σχέση μας με αυτόν μπορεί να καθορίσει πόσο συνδεδεμένοι ή αποσυνδεδεμένοι είμαστε από τις ανάγκες μας. Αν τον φοβόμαστε ή προσπαθούμε να αποφύγουμε να τον νιώσουμε, διαχωρίζουμε τους εαυτούς μας από την ύπαρξή μας.
Γιατί να θέλω να νιώθω πόνο;
Όπως συζητήσαμε στο κεφ. 3, ο πόνος μπορεί να χρησιμεύσει ως καθοδήγηση, αν τον αναγνωρίσουμε και ενεργήσουμε ανταποκρινόμενοι σε αυτόν. Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι μιλάω με τη φίλη μου στο διάδρομο της πολυκατοικίας μου και καθώς κουβεντιάζουμε, ακουμπάω με την πλάτη μου σε έναν σωλήνα ατμού, ο οποίος έχει επιφανειακή θερμοκρασία 116° C. Θέλω να νιώσω αυτόν τον πόνο; Όχι; Ναι;… Φυσικά και θα ήθελα! Διαφορετικά, πώς θα ήξερα να σταματήσω να ακουμπάω στον καυτό σωλήνα; Οπότε ναι, θέλω να αισθάνομαι αυτόν τον πόνο γιατί με καθοδηγεί. Αυτή η ιδέα μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις επώδυνες καταστάσεις. Ο πόνος με βοηθά να καταλάβω τι είναι ωφέλιμο για μένα και τι όχι· τι λειτουργεί για μένα και τι όχι.
Όταν θυμάμαι ότι ο πόνος με βοηθάει να πλοηγηθώ στη ζωή, αλλάζει η σχέση μου με αυτόν. Ο πόνος γίνεται ο δάσκαλός μου, ο οδηγός μου. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για όσους από εμάς ξέρουμε να αναγνωρίζουμε τον πόνο ως πληροφορία για την «ικανοποίηση» των αναγκών μας.
Η ταλαιπωρία είναι προαιρετική
Όταν αποδέχομαι τις επώδυνες εμπειρίες της ζωής μου ως μαθήματα, ως στιγμές που η ζωή που μου λέει να κάνω κάτι διαφορετικό, η ζωή μου γίνεται αναπόφευκτα πιο υπέροχη. Δεν μπορώ να σκεφτώ ούτε ένα περιστατικό όπου ο πόνος μου δεν προσπαθούσε να μου πει κάτι. Μπορώ, ωστόσο, να σκεφτώ πολλές φορές όπου απέφυγα ή κατέστειλα τον πόνο μου και τελικά χειροτέρεψα ή παρέτεινα την κατάστασή μου. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί (ή να ονομαστεί) ταλαιπωρία. Η ταλαιπωρία μπορεί να πάρει πολλές μορφές: παραμονή σε μια σχέση που δεν λειτουργεί, παραμονή σε μια δουλειά που δεν με «γεμίζει» ή δεν αποδίδει, ακόμα και κατανάλωση τροφών που υποβαθμίζουν την υγεία μου. Αν είμαστε πρόθυμοι να νιώσουμε και να αγκαλιάσουμε τον πόνο μας, μπορούμε να αποφύγουμε πολλές ταλαιπωρίες.
Γιατί λοιπόν δεν αγκαλιάζουμε όλοι τον πόνο μας αυτή τη στιγμή;
Ίσως θυμάστε, στο κεφ. 3, λέγαμε ότι πολλοί από εμάς διδαχτήκαμε ότι ο πόνος δεν εξυπηρετεί κανέναν άλλο σκοπό από το να μας πληγώνει. Πολλοί από εμάς αναπτύξαμε με τα χρόνια συνήθειες που μας επιτρέπουν να καταπιέζουμε ή αποφεύγουμε τον πόνο, επειδή ακριβώς πιστεύαμε ότι δεν εξυπηρετούσε κάποιο σκοπό. Χωρίς την ικανότητα να συνδέσουμε τον πόνο με τις ανάγκες μας και να υποβάλουμε αιτήματα ή να θέσουμε όρια, πραγματικά δεν άξιζε τον κόπο να τον νιώθουμε, να είμαστε σε επαφή μαζί του. Πολλοί από εμάς έχουμε μάθει να χρησιμοποιούμε το θυμό και την επίρριψη ευθυνών προς τους άλλους για να μεταφέρουμε την εστίασή μας από τον πόνο μας σε κάτι ή κάποιον άλλο.
Η νέα μας πρόκληση και ευκαιρία
Καθώς εξασκούμαστε στο να παρατηρούμε τα συναισθήματα και να τα συνδέουμε με τις ανάγκες, όλα τα συναισθήματα, συμπεριλαμβανομένων των επώδυνων, αποκτούν έναν νέο και ζωτικό ρόλο στη ζωή μας. Μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε σιγά-σιγά ότι δεν υπάρχουν «κακά» συναισθήματα – υπάρχουν απλώς συναισθήματα-οδηγοί για μια πιο υπέροχη ζωή. Και ναι, μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να θυμόμαστε ότι ο πόνος είναι καθοδήγηση, ειδικά όταν είναι έντονος, και να θέλουμε να επιστρέψουμε στις παλιές μας συνήθειες είτε αυτές είναι η καταπίεση του πόνου είτε είναι επικρίσεις και θυμός. Όπως λέει και το ρητό: «Αν συνεχίσεις να κάνεις αυτό που κάνεις, θα συνεχίσεις να παίρνεις αυτό που παίρνεις».
Η προκλητική φράση του Μάρσαλ «Να απολαμβάνεις τον πόνο!», μας υπενθυμίζει ότι μπορούμε να σκεφτόμαστε και να ζούμε διαφορετικά.
Σ Τ Η Ν Π Ρ Α Ξ Η
Δάκρυα και χαμόγελα μαζί
Πριν από αρκετά χρόνια, στην εβδομαδιαία ομάδα πρακτικής μου, ήμασταν οκτώ άτομα, και αποφασίσαμε να προσφέρουμε ενσυναίσθηση σε ένα από τα μέλη μας που ήταν πολύ θυμωμένη με το αφεντικό της. Καθόμασταν όλοι και ακούγαμε καθώς μιλούσε για τα «κακώς κείμενα» του προϊσταμένου της, για το πόσο κακός άνθρωπος ήταν ο προϊστάμενός της, πόσο απερίσκεπτος και άκαρδος. Καθώς συνεχίζαμε, ο καθένας από εμάς μετέφραζε σιωπηλά αυτές τις επικρίσεις σε (ανικανοποίητες) ανάγκες, που -μαντεύαμε- την έκαναν να πονάει. Που και που μαντεύαμε συναισθήματα και ανάγκες κι έτσι σιγά σιγά η εστίασή της μετατοπίστηκε από τις επικρίσεις και τον θυμό στον πόνο της, σε βαθιά συναισθήματα θλίψης και απελπισίας…
Καθώς σιγά-σιγά η θλίψη και η απελπισία της βγήκαν στην επιφάνεια, ξέσπασε σε δάκρυα. Κοίταξα ένα γύρο στην αίθουσα, όπως κάνω συχνά ως συντονιστής, να δω πως ένιωθε η ομάδα. Σχεδόν όλοι στην αίθουσα είχαν ένα στοργικό, συμπονετικό, ευγενικό χαμόγελο στο πρόσωπό τους. Ναι, χαμόγελα. Ήταν μια όμορφη στιγμή για μένα. Εκείνη τη στιγμή μπορούσα να δω ότι ήμασταν μάρτυρες ενός ζωτικού ξεδιπλώματος: της μετατόπισής της από το θυμό και την επίκριση στην ανακάλυψη των αναγκών και τη σύνδεση μαζί τους. Βλέπαμε και καταλαβαίναμε ότι αυτό ήταν η ουσία της συμπονετικής ζωής… η μετάβαση από την αρχική χρήση των επικρίσεων προς αποφυγή του πόνου, στην αναγνώριση του πόνου αλλά και των αναγκών της. Από αυτή τη νέα θέση της αποδοχής του πόνου (και όχι του θυμού ή της επίκρισης), η ζωή θα γινόταν σχεδόν σίγουρα πιο υπέροχη.
Η συνειδητοποίηση του πόνου της (των συναισθημάτων της δηλαδή), της έδωσε την δυνατότητα να επικεντρωθεί δυναμικά στις ανάγκες της.
Επίλογος
Αυτή η αλλαγή εστίασης που οδηγεί στις ανάγκες, έδωσε στη φίλη μου τη διαύγεια που χρειαζόταν για να αλλάξει πραγματικά την καριέρα της σε κάτι που αγαπάει· μέχρι σήμερα βιώνει το αποτέλεσμα εκείνης της βραδιάς.
Προειδοποιητική ετικέτα
Ο πόνος είναι σίγουρα ένα ισχυρό και δύσκολο μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας μας. Και έτσι, για τον καθένα από εμάς, η σχέση μας με αυτόν είναι μοναδική. Όπως και όταν δουλεύουμε με το θυμό, συχνά είναι καλύτερο να ξεκινάμε πρώτα με ευκολότερες καταστάσεις («άρση βαρών κατηγορίας πτερού»).
Έχω επίσης διαπιστώσει ότι η δημιουργία ή η εύρεση συναισθητικών περιβαλλόντων, όπως οι ομάδες πρακτικής, οι κύκλοι ενσυναίσθησης και οι φίλοι ενσυναίσθησης, κάνουν τεράστια διαφορά στην ενσωμάτωση όλων των παραπάνω. Θα το ξαναπώ: αν θέλετε να πάτε μακριά, πηγαίνετε μαζί. Δεν είναι πολύ αργά για να βρείτε έναν φίλο ή μια φίλη ενσυναίσθησης.
Ε Ξ Α Σ Κ Η Σ Η
Πρακτική 1 – Μετακίνηση από τον θυμό στον πόνο
Σκεφτείτε μια κατάσταση στην οποία βιώνετε θυμό. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, το να ξεκινάτε με χαμηλότερα επίπεδα διέγερσης λειτουργεί καλύτερα.
Παρατηρήστε τώρα τον εαυτό σας – νιώστε το σώμα σας. Δείτε αν μπορείτε να βρείτε κάποια θλίψη ή φόβο (ή άλλα συναισθήματα που παραπέμπουν σε ανικανοποίητες ανάγκες). Νιώστε αυτό το συναίσθημα για λίγες στιγμές. Απλά εστιάστε και νιώστε το για λίγο..
Αν δυσκολεύεστε με αυτό, ίσως θελήσετε να επιστρέψετε στις Πρακτικές του κεφ. 7.
Στη συνέχεια, αναρωτηθείτε ποια ανάγκη ή ποιες ανάγκες θα θέλατε να έχουν ικανοποιηθεί και δεν έχουν ικανοποιηθεί. Ίσως είναι καλή στιγμή για να συνδεθείτε με τις ανάγκες σας μέσω του πένθους ή της ενσωμάτωσης αναγκών (βλ. κεφ. 27).
Αργότερα, αφού περάσει λίγος χρόνος, δείτε αν μπορείτε να σκεφτείτε τρεις τρόπους για να ικανοποιήσετε αυτές τις ανάγκες που δεν εξαρτώνται από την κατάσταση με την οποία ξεκινήσατε.
Πρακτική 2 – Επανευαισθητοποίηση
Κρατήστε ένα μικρό ημερολόγιο δίπλα στο κρεβάτι σας. Όταν ξυπνάτε το πρωί, γράφετε το πρώτο συναίσθημα ή τα πρώτα συναισθήματα που παρατηρείτε. Παρατηρείτε κάποιο συναίσθημα που παραπέμπει σε ανεκπλήρωτες ανάγκες; Ακόμα και ανεπαίσθητο; Επαναλάβετε αυτή την άσκηση μέχρι να εντοπίσετε κάθε σταθερό ανικανοποίητο συναίσθημα ή συναισθήματα που μπορεί να βιώνετε. Στη συνέχεια, ζητήστε από κάποιον ή προσφέρετε εσείς στον εαυτό σας ενσυναίσθηση για αυτά τα συναισθήματα. Τι παρατηρείτε; Μήπως αναδύονται αιτήματα προς τον εαυτό σας ή στους άλλους;
Μετάφραση: Μαρία Αγγέλου