Η Θ Ε Ω Ρ Ι Α
Σύνδεση με την Ενέργεια της Ζωής
Τα συναισθήματα και οι ανάγκες είναι σαν τον άνεμο.
Δεν μπορούμε να τα δούμε· μπορούμε μόνο να τα νιώσουμε και να δούμε τα
αποτελέσματά τους
Σε προηγούμενα κεφάλαια συζητήσαμε και εξασκηθήκαμε στο να αναγνωρίζουμε και να κατονομάζουμε τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας, διαδικασία που μπορεί να μας είναι δύσκολη ή και να μας μπερδεύει όταν βρισκόμαστε στα πρώτα στάδια της εξάσκησης μας στο συμπονετικό ζειν. Θυμάμαι ότι στα «πρώτα μου χρόνια» παρόλο που μπορούσα να κατονομάσω τα συναισθήματα και τις ανάγκες μου, κάτι έλειπε. ‘Ελειπε η βαθύτερη σύνδεση με αυτές τις ενέργειες.
Όταν το σκέφτομαι αυτό, καταλαβαίνω και το γιατί. Κατά βάση πίστευα (όπως και πολλοί από εμάς) ότι τα συναισθήματα ήταν κάτι που έπρεπε να αποφεύγεται, κάτι που δεν εξυπηρετούσε κανένα σκοπό και υπήρχε μόνο ως άχρηστη πηγή πόνου (βλ. κεφ. 3). Πίστευα επίσης ότι το να έχεις ανάγκες ήταν κάτι «κακό» και ότι ήμουν «καημένος» ή «εγωιστής» αν τους έδινα σημασία. Έτσι, ακόμα κι όταν εντόπιζα τις ανάγκες μου, το έκανα με κάποια διστακτικότητα και μερικές φορές με ντροπή. Τελικά, συνειδητοποίησα ότι τα συναισθήματα και τις ανάγκες μου υπήρχαν και μάλιστα ανεξάρτητα από τη στάση μου απέναντι τους. Όπως ο καιρός με τις διακυμάνσεις του, ήταν κι αυτά μέρος της ζωής μου. Εξάλλου, πώς αποκαλούμε κάποιον χωρίς καμιά ανάγκη; Μόνο νεκρό μπορούμε να τον αποκαλέσουμε. Εφόσον είμαι ζωντανός, μου φαίνεται λογικό να τις κατανοώ και να τις αποδέχομαι.
Σε επαφή με τα συναισθήματα
Στην αρχή, το να είμαι σε επαφή με τα συναισθήματά μου είχε την αίσθηση «τσαλαβουτήματος στο βάλτο» και «αυτολύπησης». Κάποια στιγμή όμως συνειδητοποίησα ότι το να τα χαρακτηρίζω έτσι ήταν ο τρόπος μου να τα αποφεύγω ή να τα επικρίνω (βλ. κεφ. 3 & 7). Τελικά, μετά από αρκετή εξάσκηση, ανακάλυψα ότι μπορούσα να χρησιμοποιήσω τη δεξιότητα του να αισθάνομαι τα συναισθήματά μου για να ενεργοποιήσω την επίγνωση των αναγκών μου. Αυτό μπορεί να μη βγάζει νόημα με την πρώτη ματιά, αν και, αν είστε πρόθυμοι να «πάτε εκεί» και να δοκιμάσετε να είστε με τα συναισθήματά σας για λίγο, υποψιάζομαι ότι θα εκπλαγείτε ευχάριστα με αυτό που θα συμβεί.
Θυμάμαι ότι κάποτε, στην εβδομαδιαία ομάδα πρακτικής μας, πήραμε όλοι λίγο χρόνο για να νιώσουμε τα συναισθήματά μας (βλ. Εξάσκηση, κεφ. 7). Την επόμενη εβδομάδα, σχεδόν όλοι μας είχαμε κάνει κάποια «ανακάλυψη». Ήταν μια σημαντική εβδομάδα για όλους μας.
Πένθος
Το να αισθανόμαστε συνειδητά τα συναισθήματά μας μας φέρνει σε μια βαθύτερη σχέση με τις ανάγκες που τα γεννούν. Αν «κλείνουμε» συναισθηματικά όταν οι ανάγκες μας δεν ικανοποιούνται, αποσυνδεόμαστε από την ενέργεια της ζωής μας. Το να παραμένουμε συνδεδεμένοι με τη θλίψη ή τον πόνο μας, εστιάζοντας στις ανάγκες μας που δεν ικανοποιούνται, είναι μια πολύ διαφορετική εμπειρία από το να αισθανόμαστε τα ίδια συναισθήματα χωρίς επίγνωση των αναγκών μας. Αυτή η διαδικασία, ή η δεξιότητα, του συνειδητού πένθους με επίγνωση των αναγκών, μας επιτρέπει να είμαστε περισσότερο συνδεδεμένοι με τον εαυτό μας, με τη ζωή και με τους άλλους γύρω μας, σε στιγμές που οι ανάγκες μας δεν ικανοποιούνται – και ας το αποδεχτούμε, οι ανάγκες μας δεν θα ικανοποιούνται πάντα.
Η σωματική αίσθηση μιας ανάγκης
Όπως ανέφερα προηγουμένως, οι ανάγκες είναι σαν τον άνεμο – δεν μπορούμε να τις δούμε. Πώς, λοιπόν, μπορούμε να είμαστε σε επαφή μαζί τους; Ξέρω τρεις τρόπους:
Να ανακαλώ – Όταν φέρουμε στη θύμησή μας μια στιγμή στη ζωή μας, -ή στιγμές- που η ανάγκη ήταν ικανοποιημένη, μπορούμε να νιώσουμε πώς είναι να είναι ικανοποιημένη αυτή η ανάγκη. Μπορούμε να εστιάσουμε στο τι συνέβη, στο πώς αισθανθήκαμε και να παρατηρήσουμε πώς αισθανόμαστε ανακαλώντας αυτές τις στιγμές, συνδεόμαστε με την ενέργεια αυτής της ανάγκης.
Να παρατηρώ – Όταν παρατηρούμε ότι οι ανάγκες μας ικανοποιούνται, στο παρόν, αυτή τη στιγμή, μπορούμε να «νιώσουμε» πως είναι αυτή η ανάγκη να ικανοποιείται. Αυτή τη στιγμή, παρατηρήστε την αναπνοή σας. Κάθε λίγα δευτερόλεπτα, ικανοποιείται μια ανάγκη σας. Τοποθετήστε το χέρι σας στην καρδιά σας. Παρατηρήστε τους χτύπους και τη ροή της – το σώμα σας υποστηρίζει τη ζωή σας – αυτή τη στιγμή.
Να φαντάζομαι – Αυτή ήταν μια πολύ σημαντική πρακτική για μένα, όσον αφορά την ικανότητά μου να δημιουργώ «μια πιο υπέροχη ζωή». Όταν φαντάζομαι ότι οι ανάγκες μου ικανοποιούνται, το μυαλό μου (η φαντασία μου) συντονίζεται συνεργατικά με την ενέργεια της ζωής μου: Όταν φαντάζομαι ότι οι ανάγκες μου ικανοποιούνται, αυτόματα σκέφτομαι και τους τρόπους μέσω των οποίων ικανοποιούνται (δηλ. στρατηγικές και αιτήματα).
Εξάσκηση στην «πρόσβαση»
Το να θυμόμαστε, να παρατηρούμε και να φανταζόμαστε είναι εμπειρίες στις οποίες μπορούμε να εξασκηθούμε. Είναι σαν μύες που μπορούμε να αναπτύξουμε σιγά σιγά για να προσφέρουμε στον εαυτό μας μια βαθύτερη και πιο συμπονετική εμπειρία όλων των πραγμάτων – των φίλων, των εχθρών, της οικογένειάς μας, του εαυτού μας, μιάς κουβέρτας, ενός φυτού ή ενός ποτηριού με νερό.
Οι πρακτικές αυτού του κεφαλαίου μπορούν να σας οδηγήσουν από την «αναγνώριση» (που είναι, φυσικά, το σημείο απ’ όπου ξεκινάμε) σε ένα βαθύτερο επίπεδο εμπειρίας και σύνδεσης με την ενέργεια και τη σοφία της ζωής – έναν τρόπο να είστε σε συνεργασία με τη ζωή, γύρω σας και μέσα σας.
Σ Τ Η Ν Π Ρ Α Ξ Η
Οι θάνατοι της Τζέιμι και του Χάρπο
Είχα δύο σκυλιά στη ζωή μου. Και τα δύο πέθαναν κάποια στιγμή, όπως είναι φυσικό. Οι αναμνήσεις από αυτούς τους δύο θανάτους ζουν μέσα μου κι είναι πολύ διαφορετικές. Ο πρώτος μου σκύλος, η Τζέιμι, πέθανε σε εποχή που ούτε ήθελα, ούτε ήμουν σε θέση να αισθανθώ πλήρως τα συναισθήματά μου και να πάρω καθοδήγηση από αυτά. Οταν ο δεύτερος σκύλος μου, ο Χάρπο, πέθανε, ήμουν περισσότερο σε επαφή με την ενέργεια της ζωής μου.
Η Τζέιμι
Ήταν πριν από είκοσι περίπου χρόνια όταν ο πρώτος μου σκύλος, η Τζέιμι, έφτανε στο τέλος της ζωής της. Είχε νεφρική ανεπάρκεια και πονούσε πολύ. Ήμουν πολύ απασχολημένος με την καριέρα μου ως επιχειρηματίας και μηχανικός εκείνο τον καιρό, οπότε την άφησα στο κτηνιατρείο για να μου πουν ποια ήταν η κατάστασή της και τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να τη βοηθήσουμε.
Όταν τηλεφώνησε ο κ. Φάιν, ο κτηνίατρός μας, ήμουν στο γραφείο μου. Μου εξήγησε: «Πονάει πολύ και δεν νομίζω ότι τα πράγματα θα καλυτερέψουν. Τι θα θέλατε να κάνετε;»
Ήξερα ότι υπονοούσε «να την βοηθήσουμε να ξεκουραστεί» και το κεφάλι μου άρχισε να ζαλίζεται και μόνο με τη σκέψη. Ένιωσα ένα κύμα συναισθημάτων να με κατακλύζει. Πανικοβλήθηκα, έτρεμα. Ένιωσα μια βαθιά παρόρμηση να καταπολεμήσω αυτά τα συναισθήματα. Με κατέκλυζαν κι ένιωθα πελαγωμένος. Με τρεμάμενη φωνή, μίλησα. «Υποθέτω ότι πρέπει να της κάνουμε ευθανασία».
Μου απάντησε. «Πιστεύω ότι αυτό θα ήταν το πιο συμπονετικό πράγμα που θα μπορούσαμε να κάνουμε. Θα θέλατε να έρθετε και να είστε μαζί της;» Και μόνο η σκέψη να το κάνω αυτό μου φαινόταν ανυπόφορη. Τρομοκρατήθηκα στη σκέψη ότι θα γινόμουν μάρτυρας του θανάτου της μικρής μου φίλης. Σε μια κρίση φόβου και πανικού, απάντησα: «Δεν χρειάζεται. Προχωρήστε χωρίς εμένα».
Μέχρι σήμερα, μετανιώνω για την απόφασή μου αυτή. Καταλαβαίνω ότι ήταν η σχέση μου με τα συναισθήματά μου που το έκανε αδύνατο να είμαι εκεί τις τελευταίες στιγμές της Τζέιμι. Μέσα στον φόβο και τον πανικό μου, απέφυγα μια σημαντική στιγμή που δεν θα μπορέσω ποτέ να ζήσω. Παρόλο που νιώθω συμπόνια για τον τότε εαυτό μου, θα ήθελα να ήμουν σε μεγαλύτερη αρμονία με τα συναισθήματα που ενεργοποιούσε η ζωή μέσα μου τότε.
Ο Χάρπο
Πριν από έξι καλοκαίρια, ο δεύτερος σκύλος μου, ο Χάρπο, υπέφερε από έναν καρκινικό όγκο που είχε επανεμφανιστεί μετά από δύο χειρουργικές επεμβάσεις.
Λίγες εβδομάδες μετά τη δεύτερη χειρουργική επέμβαση, πήγα τον Χάρπο στον καινούργιο μας κτηνίατρο, τον κ. Ντασάρο. «Δεν φαίνεται καλά», μου είπε. Καθώς συνειδητοποιούσα τα λόγια του, ένιωθα το βάθος της θλίψης να μεγαλώνει μέσα μου. Η ζωή του Χάρπο έφτανε στο τέλος της.
Κάτι ήταν διαφορετικό αυτή τη φορά. Αυτή η θλίψη με πλημμύρισε χωρίς να με πνίξει. Δεν ήταν ο εχθρός μου ή κάτι που έπρεπε να φοβάμαι, ήταν ένα μήνυμα. Είχα αγαπήσει τον μικρό μου σύντροφο και δάσκαλο. Η θλίψη μου μού μιλούσε για αγάπη, νοιάξιμο και συντροφικότητα.
Νοιώθοντας θλίψη και αγάπη (όχι φόβο όπως στην προηγούμενη μου εμπειρία με τον Τζέιμι) μπόρεσα να αντιμετωπίσω και τις δικές μου ανάγκες και του Χάρπο. Ρώτησα: «Πόσο καιρό θα ζήσει;» Ο κ. Ντασάρο απάντησε: «Ένα μήνα.. Ίσως και τρεις».
Το μόνο που μπορούσα να σκεφτώ ήταν πώς να το περάσουμε αυτό με τρόπο που να καλύπτει τις ανάγκες μας. «Οπότε σε ποιο σημείο θα πρέπει να …» «Θα το καταλάβετε», διέκοψε, «θα το καταλάβετε».
Είχε δίκιο. Τις επόμενες εβδομάδες, έβλεπα τον Χάρπο να χάνει σιγά σιγά τη ζωτικότητά του. Συχνά έκλαιγα και τον αγκάλιαζα κι εκείνος με παρηγορούσε στον πόνο μου. Δύο μήνες αργότερα, ο Χάρπο δεν μπορούσε πια ούτε να χωνεύει το φαγητό ούτε να περπατάει. Τα μάτια του μου έλεγαν ότι ήταν έτοιμος. Αυτή τη φορά ήμουν σε πλήρη επαφή με τα συναισθήματά μου, κι έπαιρνα καθοδήγηση για τις ανάγκες μας. Ήξερα ακριβώς τι έπρεπε να κάνω.
Κάλεσα το τηλέφωνο και μέσα από την τρεμάμενη δακρυσμένη φωνή μου, ξεστόμισα το αίτημά μου προς τον Δρ. Ντασάρο. «Μήπως θα μπορούσατε να έρθετε εδώ; Δεν θέλω ο Χάρπο να πεθάνει σε ένα άγνωστο μέρος». Μια ζεστή φωνή απάντησε: «Φυσικά».
Οι επόμενες δύο ώρες πέρασαν σε πλήρη επαφή με τον ετοιμοθάνατο μικρό μου σκύλο-φίλο. Τον κρατούσα στην αγκαλιά μου, κοιτιόμασταν και του έτριβα απαλά το κεφαλάκι του. Χωρίς φόβο, μόνο με θλίψη, πένθος και αγάπη. Όταν ο γιατρός ήρθε στο σπίτι, δεν ήταν εύκολο για μένα· καθόλου. Αλλά ήταν η σύνδεσή μου με τη ύπαρξη, η σχέση* μου με αυτόν τον πόνο που με βοήθησε να ζήσω αυτή την απίστευτα δύσκολη, θλιβερή και γεμάτη αγάπη στιγμή.
Με τα χέρια μου να κρατούν το κεφάλι του πάνω στο δικό μου, βιώσαμε μαζί τον θάνατό του. «Έλα, μικρέ μου άντρα. Ήρθε η ώρα.» Χωρίς φόβο, μόνο με θλίψη, πένθος και αγάπη.
Αν δεν είχα αποκτήσει την ικανότητα να αποδέχομαι τα συναισθήματά μου και να παραμένω σε επαφή με τις ανάγκες μου και τις ανάγκες του Χάρπο, δεν θα μπορούσα να είχα ζήσει αυτή την απίστευτα θλιβερή αλλά όμορφη στιγμή. Η ανάμνηση εκείνης της στιγμής φέρνει πάλι δάκρυα στα μάτια μου και σφίξιμο στο λαιμό για άλλη μια φορά, καθώς τη θυμάμαι τώρα, τόσο καθαρά. Μια στιγμή που δεν θα ξεχάσω ποτέ και δεν θα την μετανιώσω ποτέ. Μια στιγμή καθαρής σύνδεσης με τη ζωή, ακόμη και μέσα από το θάνατο.
*ΣτΜ: αποδοχής
Ε Ξ Α Σ Κ Η Σ Η
Πρακτική 1 – Επανάληψη
Διαβάστε ξανά τα κεφάλαια 3 και 7.
Πρακτική 2 – Νιώστε τα συναισθήματά σας (από το κεφ. 7)
Σκεφτείτε μια κατάσταση στη ζωή σας που σας προκαλεί ένα αρκετά υψηλό επίπεδο διέγερσης ή πόνου. Παρατηρήστε το συναίσθημα. Νιώστε το συναίσθημα. Μείνετε με το συναίσθημα για λίγα λεπτά. Παρατηρήστε και νιώστε το. Μείνετε μαζί του.
Ίσως παρατηρήσετε ότι το επικρίνετε, ότι το αποφεύγετε ή ότι απομακρύνεστε από το συναίσθημα. Παρατηρήστε πότε συμβαίνει αυτό. Στη συνέχεια, επιστρέψτε στο συναίσθημά σας. Επαναλάβετε. Δοκιμάστε το για 2 έως 5 λεπτά.
Αυτή η άσκηση είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να βρείτε τις σκέψεις και τις αντιδράσεις που έχετε σε σχέση με τα συναισθήματά σας. Κάνοντάς την, θα δημιουργήσετε την ευκαιρία να έχετε μια βαθύτερη σχέση με τα συναισθήματά σας (και τον εαυτό σας) με την πάροδο του χρόνου. Προς το παρόν, απλώς παρατηρήστε τι συμβαίνει τις επόμενες ημέρες.
Πρακτική 3 – Ανάκληση της σωματικής αίσθησης μιας ανάγκης
Βρείτε κάποιο ήσυχο χώρο και χρόνο για αυτή την άσκηση. Περιτρέξτε τη Λίστα Αναγκών και επιλέξτε μια ανάγκη που είναι σημαντική για εσάς, μια ανάγκη για την οποία θα θέλατε να νιώσετε ότι ικανοποιείται περισσότερο.
Στη συνέχεια, καθίστε αναπαυτικά και βολευτείτε. Κλείστε τα μάτια σας. Νιώστε την αναπνοή σας.
Τώρα, θυμηθείτε κάποια φορά που αυτή η ανάγκη ικανοποιήθηκε. «Ξαναζήστε» αυτή την εμπειρία στο μυαλό σας. Θυμηθείτε πού ήσασταν, ποιος ήταν εκεί, τι συνέβαινε… Θυμηθείτε πώς αισθανθήκατε. Πιο αργά. Επαναλάβετε αυτή τη στιγμή ξανά και ξανά στο μυαλό σας. Αφήστε το συναίσθημα της εμπειρίας να μπει στο σώμα σας.
Απολαύστε τη στιγμή. Απολαύστε την ανάμνηση, το συναίσθημα.
Όταν αισθανθείτε ότι ολοκληρώθηκε η εμπειρία, ανοίξτε τα μάτια σας. Παρατηρήστε τι συμβαίνει μέσα σας καθώς σκέφτεστε αυτή την ανάγκη.
Ακούστε πάλι τον διαλογισμό του Τομ Μποντ για την ενσωμάτωση των αναγκών:
Μετάφραση: Μαρία Αγγέλου